Kush do të vajtojë më shumë për “vdekjen” e BDI-së?!

 

AGRON SHAQIRI

Shumëkush nga ju, që do ta lexoni këtë opinion do të pajtohet me qasjen time, por do të ketë edhe nga ata që, të themi kushtimisht nuk do të pajtohen, ama do të ju kisha lutur që ta lexoni deri në fund pasi ajo që gjendet në këtë shkaravinë është më se e saktë pavarësisht titullin që ka. Ju kisha lutur për durim deri në fund. Tani ja fillojmë!!!!

Në zgjedhjet e fundit lokale në Maqedoninë e Veriut, në komunat shqiptare u vërejt zbehje e mbështetjes së elektoratit për Bashkimin Demokratik për Integrim. Kjo ishte edhe sinjali se kësaj partie po i vjen fundi pasi rezultatet e zgjedhjeve të tetorit i nxorri ata si të dytë në qytetet që shtrihen në Pollog dhe ky rezultat do të prodhojë efekte të fuqishme që do të ndikojnë në të ardhmen politike të BDI-së. 

Por, kjo nuk do të thotë se nga krateri i hapur i rrënojave të saj nuk do të mbijnë forca të tjera politike, të udhëhequra nga kushedi kush tjetër, por se partia që mblidhte rreth vetes qindra mijëra mbështetës nuk do të ekzistojë më.

Të parët, më të rëndësishmit dhe më të ndershmit mes atyre që nesër do të vajtojnë “vdekjen” e BDI-së janë shumica dërrmuese e bashkëqytetarëve tanë që historikisht janë identifikuar dhe e kanë mbështetur atë. BDI ishte produkt i një vale zemërate e shprese që përfshiu shumëkënd në kapërcyellin midis regjimit të vjetër dhe sistemit të ri. Në fillim ajo arriti të lidhte fijet e të gjithë atyre që ëndërronin një jetë më dinjitoze për shqiptarët, pa dhunë shtetërore dhe atrofizim burokratik. Në dekadat pasuese, pavarësisht rrudhjes, BDI ia doli të ishte përfaqësuesja e një blloku shoqëror të ngjizur nga urrejtja, pakënaqësia dhe refuzimi i pakompromis i të shkuarës. Po, ç’është më e rëndësishmja, BDI vijoi të mëtonte të ishte përfaqësuesja e asaj shtrese të gjerë shoqërore e cila u la pas, edhe qëllimisht, nga procesi i modernizimit të dhunshëm e të pjesshëm të Maqedonisë së Veriut nga burokracia e sistemit të kaluar. Të gjendur kryesisht në provinca, por edhe si klasë punëtore shqiptare e nëpërkëmbur e qyteteve të mëdha, kjo shtresë e gjerë shoqërore ishte shtylla kurrizore njëzetëvjeçare e BDI. Me këtë parti ata nuk i lidhte vetëm mllefi ndaj të shkuarës, por edhe fakti se mobilitetin social të tridhjetë viteve të fundit– ata ia atribuonin jo vetëm krahëve të tyre, por edhe shanseve që u krijuan nga përmbysja e sistemit të vjetër dhe liria e epokës sonë. Ky bllok heterogjen nuk mund të kishte unitet nëse nuk identifikohej me një figurë karizmatike, jeta e të cilit ishte mishërimi i kontradiktave të brendshme të tyre: Ali Ahmeti si ish-komunist dhe i përndjekur nga komunistët jugosllavë, bir i një familjeje modeste, “pajtues historic” (“bashkëvuajtës dhe bashkëfajtorë”) dhe revanshist (“bijtë e etërve”), oportunist në të njëjtën kohë.  

Ky bllok shoqëror ishte produkt i historisë dhe nuk mund të mbijetonte përtej kushteve që e prodhuan. Fakti që ajo po perëndon së bashku me Ali Ahmetin është nga ato aksidente historike që fshehin një logjikë domosdoshmërie. Mirëpo këta qindra mijëra bashkëqytetarë – vuajtjet dhe arritjet e të cilëve meritojnë respektin maksimal – janë të vetmit vajtimi i të cilëve duhet pritur me mirëkuptim; ndonëse nuk duhet të mënojmë t’ua themi të vërtetën në sy: Është koha që të ndaheni dhe të bashkoheni me forca tjera politike, legjitimiteti i të cilave nuk do të bazohet më tek e shkuara, por në interesat shoqërorë të së tashmes dhe aspiratat e të ardhmes. Politika e bazuar në nostalgji e melankoli, në rastin më të mirë, është shterpe.

Vijmë në rrathët e të pandershmëve. Në fillim qëndrojnë klikat rreth Artan Grubit dhe Ali Ahmetit. Bëhet fjalë për dhjetëra vetë – në rastin më të mirë pak qindra – nga ata që i shoqërojnë të dy nëpër mbledhje, konferenca shtypi dhe nxjerrin fytyrën në televizione. Janë hipotekuesit (tashmë imagjinarë) të privilegjeve që do të gëzonin nëse BDI e kontrolluar nga i pari ose i dyti do të ngelet në pushtet. Ata që pikasin nga larg postet ministrore, pozicionet fituese në listat e deputetëve, vendet drejtuese në agjencitë e mëdha publike, si dhe çdo post të mundshëm ku mund të bëhet para e madhe përmes allishverisheve me ndërmjetësinë e shtetit dhe në kurriz të popullit. Sot ndihen jo vetëm se vallja e çmendur ku hynë do t’ju dalë duarsh, por edhe sepse në këto kushte, pa perspektivë për ngelje në pushtet, do të humbin edhe mbështetjen financiare të oligarkëve dhe ustallarëve të nëntokës kriminale. Kujtojmë se financuesit e mëdhenj të partive janë subjekte racionale, të cilët e shohin darovitjen si investim që do të prodhojë fitime të mëdha në të ardhmen e parashikueshme. Në këto kushte, kush vë më bast për një kalë të ngordhur?!

Si në çdo organizëm burokratik të gangrenizuar, poshtë klikës shtrihet një grup më i gjerë burokratësh të nivelit të mesëm e të ulët, ëndrrat e të cilëve nuk e kapërcejnë pragun e “një copë magazine” – kupto: drejtor, shef, doganier, nëpunës etj. Deri më sot këta kanë qenë skeleti i partisë. Njerëz që dikur kanë pasur një post, ku mund ta milnin ndopak shtetin ose të paktën të vinin festen mbi sy e të shkonin në bankomat një herë në muaj. Nëse u ka kaluar mosha apo janë rehatuar gjëkundi, ata aspirojnë të përdorin instrumentet klientelisto-patrimonialiste për t’u siguruar fëmijëve një vend pune në shtet apo në ndonjë biznes/ojq të afërt me partinë. Ata janë me të gjitha dhe me asnjërën palë njëkohësisht. 

Vajtuesit më të zëshëm, ndonëse më pak të sinqertët në këtë mes, janë copëza të shtresës së mesme urbane – diku intelektualë, analistë, gazetarë, ojëqëistë, një turli primouomosh e primadonash që i janë bashkëngjitur BDI, duke mëtuar një distancë hipokrite paanësie. Zëri i tyre ushton shumë më fort se përmasat shoqërore dhe fuqia politike për shkak se janë në qendër të kuzhinës ku gatuhen lajmet, opinioni dhe idetë që më pas i shërbehen shoqërisë. Në rastin më të mirë kemi të bëjmë me njerëz të ndershëm që duan t’i nxjerrin gështenjat nga zjarri (kupto: duan ndryshimin) duke përdorur duart e të tjerëve (kupto: militantët e BDI). Shumë syresh janë në pozita aq të rehatshme ekonomike e gëzojnë status të lakmueshëm social, saqë të mos e shohin angazhimin politik përtej vigjilencës reaktive në rrjetet sociale apo ndonjë poze në mitingjet e BDI. Ata nuk kanë as kohë, as durim dhe aq më pak guxim për t’u marrë me organizim të mirëfilltë politik. Ky i fundit kërkon vetëmohim, që është i kundërti i vetëkënaqësisë. Në lartësitë imagjinare ku e projektojnë veten, populli, në rastin më të mirë, iu duket një fëmijë arrakat që duhet edukuar dhe jo shumësia e bashkëqytetarëve të barabartë e barasvlefshëm. Nëse më të famshmit prej tyre do t’i përkufizonim si intelektualë tradicionalë, iluzioni se në kohët e sotme mund të jenë ndërgjegjja e kombit (si qëmoti) i bën të duken jo vetëm anakronikë, por edhe moskuptues të realitetit si fushë forcash e mbarsur me potenciale ndryshimi. Ndonjë syresh e imagjinon veten Monsieur de Voltaire të ditëve tona, që me fuqinë e mendimit do ta përdorte Aliun apo Grubin si dash për të shembur muret e kështjellës së LSDM së Zaevit.

Meqë jemi te LSDM dhe Zaevizmi, mund të thuhet se urrejtja e tyre për të është e sinqertë, paçka se dobësia e mendimit politik ua pamundëson ta kuptojnë strukturalisht funksionin e tij: jo si tiran i gjithëpushtetshëm, por si nyje lidhëse e interesave të oligarkëve ekonomikë dhe burokracisë politike. Thellë-thellë ata duan të njëjtin sistem, me ndonjë rregullim estetik. Është e njëjta logjikë – e nganjëherë edhe të njëjtët njerëz – që përpara disa viteve thoshin se Aliu duhej rrëzuar me çdo kusht e çdo mjet si e keqja absolute. Pa qenë të vetëdijshëm se e keqja mirëfilli absolute është kapitullimi ndaj të keqes, duke mbështetur ata që sot duken e keqja më e vogël dhe nesër e përdorin këtë kapital politik për t’u shndërruar në një të keqe më të madhe. Zaevizmi apo edhe Gruevizmi, për t’i rënë shkurt, nuk mund të rrëzohet pa rrëzuar strukturën ekonomiko-partiako-mediatike që e mban në këmbë.

Në këto kohëra do të shpaloset shpejt. Mirëpo s’bën të harrojmë mësimin kryesor të saj: çdo krizë hap një derëz nga ku mund të kalojë edhe Mesia, edhe Antikrishti. Është në dorën tonë që nesër të mos qahemi se ramë nga shiu në breshër.

Samiti i Brdo-Brionit dhe e ardhmja e Ballkanit të "Bashkuar"

 

Shkuran Agron SHAQIRI

Në koloaret e Samitit "Brdo - Brioni", midis përfaqësuesve të vendeve jo anëtare në BE që mbështesin fshirjen e kufijve përmes "Mini Schengenit", u fol gjithashtu edhe për një model të bashkëpunimit më të ngushtë në rajon, duke ndjekur shembullin të BE-së. Kjo është saktësisht ajo që korrespondon me planin e Brukselit për zgjerimin me shumë shpejtësi dhe me planin e qarqeve koncentrike të Unionit.

Në prapaskenë, u bisedua midis udhëheqësve të Ballkanit. Kjo është mjaft e sigurt, ky rajon është në sferën e ndikimit të Perëndimit dhe se qëllimi është që të shtrihet plotësisht koncepti Euro-Atlantik, domethënë - zgjerimi i NATO - s dhe hyrja në BE . Kjo është arsyeja pse nuk është për t'u habitur që BE mbështet këtë afrim përmes Shengenit të vogël dhe gjithçkaje që është në funksion të përmirësimit të marrëdhënieve në rajon.

Në këtë mënyrë, BE realizon ato funksione globale që janë të koordinuara me Uashingtonin. ndërkaq kjo është duke u kundërshtuar nga vendeve të tjera me ndikim në rajon, kryesisht Rusia, Kina, Turqia ... Kjo është ajo që mund të identifikohet si interes i veçantë i vendeve të Ballkanit që janë në proces të anëtarësimit në Bashkimin Evropian, atëherë kur politikat e zgjerimit nuk janë në sipërfaqe të interesit evropian. Prandaj, një bashkëpunim më i fortë në mes vendeve të Ballkanit do të jetë shumë domethënës.

Për atë arsye nuk është për t'u habitur që takimi i Brdo-Brioni ishte në atë funksion, sepse gjithçka që u diskutua aty, ju referohej atyre vendeve që nuk janë anëtare të BE-së, dhe që i përkasin rrethit të vendeve në rajon për të cilat është me interes të veçantë BE-ja.

Meqenëse BE thotë se Ballkani Perëndimor është me interes të veçantë për sigurinë dhe stabilitetin e tij, atëherë sigurisht që nënkuptohet një nivel i caktuar bashkëpunimi. Në mungesë të zgjerimit dhe hyrjes reale në BE, kjo mund të jetë një zgjidhje - bashkëpunim më i madh midis vendeve, forcimi i pozitës ekonomike dhe politike të rajonit dhe arritja e bashkëpunimit më të madh me BE. Kjo është, që të drejtat, fondet dhe gjithçka me të cilën BE merret, të transferohen në këtë rajon, pavarësisht nga anëtarësia e plotë.

Nga ana tjetër Bashkimi Evropian ende nuk ka deklaruar zgjerimin, por së pari BE duhet të zgjidhë reformat institucionale, dhe mbi të gjitha ato që u ngritën pas Brexit dhe Kovid 19, por edhe të gjitha turbulencat që ekzistojnë midis sovranistëve dhe demokratëve liberalë. Pra, nuk është realiste të mendosh për zgjerimin në një periudhë afatshkurtër, apo edhe në atë afatmesme.

Në atë kuptim, ka një arsye dhe bazë që ky rajon të përkushtohet në mënyrë që të mos mbetet prapa dhe nga ana tjetër në mënyrë që të mos komplikojë marrëdhëniet në vetë rajonin.

Rezultati i Samitit në Slloveni mund të jetë vetëdijësimi i Brukselit se ka filluar të humbet besimi për BE-në në këtë rajon dhe se politika e zgjerimit është në një diskurs tjetër.

Në Samitin e Bërdo-Brijunit morën pjesë Presidentët e vendeve të rajonit të Ballkanit, Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani-Sadriu, presidenti i Shqipërisë Ilir Meta, ai i Malit të Zi Millo Gjukanoviq, Stevo Pendarovski President i Maqedonisë së Veriut, Aleksandër Vuçiq, President i Serbisë dhe nga Bosnja e Hercegvoina, tre anëtarë të presidencës kolektive të këtij shteti, Shefik Xhaferoviq, Zheljko Komshiq dhe Millorad Dodik. Samiti i Bërdo-Brionit është nismë e përbashkët e Sllovenisë dhe Kroacisë, që ka për qëllim të ndihmojë vendet e rajonit të Ballkanit në procesin e integrimeve evropiane. Takimi i sotën në Slloveni shënon 10 vjetorin e kësaj nisme.

Si përkujtim, në vitin 2016, Shtetet e Bashkuara propozuan një plan të BE për aderimin e Ballkanit "të bashkuar" nën procedurën e përshpejtuar në të ashtuquajturin eshaloni i dytë i BE. Në të njëjtën kohë, u përpunua pjesa politike, domethënë, u përcaktua mënyra e bashkëpunimit politik midis anëtarëve "B" (Ballkani Perëndimor) dhe BE-së, derisa të merreshin hapat për zgjerimin e Bashk

Viti 2020 / Ngritja e BDI-së, real politka dhe idealizmi i konsumur

 

Konsensusi i përgjithshëm i publikut të brendshëm është se pandemia dhe kthesa (e pa pritur) në marrëdhëniet midis Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë ishin ngjarjet kryesore që kanë shënuar  vitin 2020. Ndjekur, natyrisht, nga zgjedhjet e parakohshme si ngjarja e tretë në listën e zhvillimeve prioritare në kalendarin politik të vendit. Ngjarja e katërt është një moment më pak i dukshëm, historikisht i papërcaktuar, ditoro-politik jodramatik i ndryshimit masiv demonstrativ në frymën e të kuptuarit të politikës në vendin tonë. Kur pademia do të zbutet dhe mosmarrëveshja me Sofjen do të zgjidhet, gjithçka do të ngel në harresë, kurse viti 2020 do të mbahet mend për filizat e parë të ndarjes midis idealizmit të rremë të politikanëve dhe politikës reale të shoqërisë.

Nëse i lëmë mënjanë llogaritjet matematikore të rezultateve paszgjedhore dhe përqendrohemi në frymën e mesazheve zgjedhore të qytetarëve, do të jemi në gjendje të shohim atë vijë ndarëse sipërfaqësisht të hollë e thellësisht të gjerë. Perceptimi i këtij fenomeni të ri është i nevojshëm për një kuptim më të mirë të marrëdhënieve midis partive, bashkësive etnike dhe dinamikave të mëtejshme që do të ndodhin në shoqëri.

Fitorja në zgjedhje e BDI-së është ilustrimi më i lehtë i ngritjes së politikës reale në kurriz të idealizmit të konsumuar. Një rritje e mundësuar nga bilanci i pritjeve reale-politike të anëtarësimit në hap me moderimin real-politik dhe pragmën e udhëheqjes së partisë. Kush me kohë pa dhe kuptoi ndryshimin në sensin politik dhe shpirtin e elektoratit të ngopur me skandale, të neveritur nga 'bombat' dhe me përçmim u dha nga idealizmat e rremë pa mbështetje në realitet. Fushata tepër negative, cinike dhe e paturpshme kundër tyre dhe refuzimi për t'iu përgjigjur me të njëjtën masë kundërshtarëve të tyre, i mundësuan BDI-së të rikthejë aurën e dinjitetit, seriozitetit dhe vjetërsisë në sytë e votuesve. Arroganca e rivalëve dhe maturia e shoqërisë ishin faktorët që i shërbyen fitores së Ahmetit dhe çimentuan BDI-në.

Ngritja e politikës reale është edhe më e dukshme në kampusin maqedonas dhe në marrëdhëniet midis LSDM-së dhe VMRO-së. Por ndryshe nga shfrytëzimi pozitiv në rastin e BDI-së, demonstrimi i politikës reale në këto dy parti u zhvillua përmes një bojkoti pothuajse kolektiv nga zonat e tyre elektorale. Teza e imponuar se votuesit etno-maqedonas kanë ndëshkuar partitë e tyre më të mëdha është ende një pamje sipërfaqësore që nuk arrin të marrë parasysh ngopjen dhe mungesën e motivimit të atij organi nga politika e shfrytëzimit të idealizmit populist të përbërë në ofertat e LSDM-së dhe VMRO-së. Dekada këmbëngulje për përmbajtje boshe dhe imitime, me shkëlqime pamjesh shumëngjyrëshe audio-vizuale të demokristianizmit dhe demokracisë sociale kanë dhënë rrëfime të pakuptimta idealiste të të dy partive. Qetë, koalicioni i heshtur i Zaevit dhe Mickoskit në aleancë kundër BDI-së e theksoi edhe më tej pakuptimësinë e rivalitetit të tyre, duke i detyruar ata që përfundimisht të futeshin në vrimën që ata hapën për "kompaninë“ e Ahmetit. Nga e cila, siç e shohim, është duke u bërë gjithnjë e më e vështirë të largohesh me një fytyrë të pastër, me një fjalë të ndershme dhe me një arsye për besimin nga votuesit vendas dhe nga faktori i huaj.    

E treta, sigurisht më banalja nga të gjitha këto demonstrata të idealizmit të rrënuar dhe përballjes me politikën reale është puna e opozitës shqiptare. Përpjekjet e të cilëve për të fituar mbi valën e anti-korrupsionit dhe anti-krimit të BDI-së në të kaluarën ranë në ujë për shkak të tolerancës së tyre pothuajse të heshtur të skandaleve aktuale të korrupsionit. Njëlloj si kuptimi i tregut të hapur të politikës së kundërveprimit pa parime, pa ide, pa ideologji dhe një bandë recitimesh të parullave patriotike të marra nga BDI me të gjitha shkrepjet e tyre të refuzuara. Dëshira për të qenë një "halif në vend të BDI" nuk është arsyeja për humbjen e tyre. Po aq sa idealizmi i rremë i fushatës kundër BDI-së bazuar në narrativën anti-korrupsion, i cili u ekspozua si demagogji e lirë në dritën e heshtjes së bindur reale-politike të krimeve të partive maqedonase dhe koordinimit të tyre në prapaskenë kundër BDI-së.

Dashuria me ideale të lira dhe çmimi i shtrenjtë i politikës reale do të ishte më e lehtë për t'u mbajtur nëse ato praktikoheshin vetëm në politikanë partiakë dhe ndër-partiakë. Fatkeqësisht, si një plotësues i pritur dhe logjik i partisë, mospërputhja midis mendjelehtësisë së idealizmit dhe maturisë së politikës reale është demonstruar në politikat tona të jashtme. Të tilla si shembulli i një nxitimi të pikëpamjeve dhe kundër-pikëpamjeve, angazhimeve dhe gardheve në mosmarrëveshjen me Bullgarinë, (mos) ekuilibri në marrëdhëniet me fqinjët, "strategjitë" e drejta për shfrytëzimin e rivaliteteve të bllokut, etj. Pesha e madhe e sfidave emocionale (veçanërisht për sa i përket çështjeve të identitetit) është sigurisht një arsye për të kuptuar gabimet në hapa që kanë ndodhur gjatë viteve dhe kanë arritur kulmin në vitin që lamë pas. Por kjo arsye avullohet dhe e humbet vlefshmërinë e saj nëse nuk përdoret si mësim për të ardhmen, mundësisht një orë më shpejt.

Një nga mësimet që partitë duhet të mësojnë nga shembulli i BDI-së është se fushatat zgjedhore u përkasin personazheve më të zhurmshëm dhe më të gjallë. Por politika serioze është perozhativë i burokratëve gri, pa fytyrë, me një fond shprehje jashtëzakonisht të kufizuar dhe një gjendje shpirtërore edhe më konservatore për eksperimentime. BDI, në vetvete, sigurisht nuk është një përkufizim i atij serioziteti. Por nëse vihet në një krahasim kontekstual me obsesionin paradë të rivalëve të tyre, ekskursionet e tyre në absurditete, nxitimet e pakujdesshme dhe ndryshimet e panikuara, ata vetë janë etapa negative që ndërton iluzionin e seriozitetit të partisë së Ahmetit. Bindja me një sy e partive maqedonase dhe e opozitës shqiptare në epërsinë e tyre dhe "kampionatin e trilluar" është karta kryesore në favor të Ahmetit dhe imazhi i tij i një "politikani të vjetër të klasit të parë". Zaev, Mickoski, Sela, me të gjithë koalicionet e tyre kundër BDI-së ata nuk mund të shpresojnë në eleminimin e BDI-së kockore nga fyti derisa të kuptojnë se të gjithë idealizmat e tyre të rremë janë refren për një të dehur. Kjo pasohet nga përballja me ftohtësinë e politikës reale të Ali Ahmetit.

E vërteta e pakëndshme për të tre është se ishte arroganca e tyre që i solli në aktin përfundimtar të njohjes jozyrtare por efektive se ata nuk kanë asnjë formulë për përmbysjen politike, elektorale të Ahmetit. Kjo është arsyeja pse të gjitha shpresat janë përqendruar në Hagë, Conrad Adenauer-i, Katie Burns-i, dhe së fundmi shansi i fundit i dëshpëruar për të fituar –të presin që biologjia të japë verdiktin e fundit. Naiviteti i tyre kapital është përsëri një mosnjohje e realitetit që vetë Ahmeti ka qenë prej kohësh i vetëdijshëm për "urimet dhe dëshirat" e tyre dhe vepron në përputhje me koordinatat e tyre dhe interesat e tyre afatgjata partiake-etnike. Zgjedhja e "pasardhësit" është një çështje e përkohshme që do të paraprihet nga veprime dhe lëvizje shumë më zëvendësuese.

Bindja e partive maqedonase se Artan Grubi është kandidati më i afërt për udhëheqësin e BDI diktohet nga baza e analizës dhe keqkuptimi që Grubi është më shumë një konstrukt i shkollës së politikës maqedonaso-jugosllave, sesa një model, produkt, përfaqësues, eksponent ose mishërim i politikës dhe shkollës autoktone shqiptare. Bujar Osmani, me ashpërsinë e tij karakteristike tangjenciale në shprehje dhe sjelljen pa ngjyrë është konceptualisht më i përputhshmi me stilin e sjelljes dhe filozofinë politike të Ahmetit. Grija e Osmanit është pakrahasimisht më e ndjeshme ndaj manovrave politike në degën ekzekutive, por legjislacioni i gjerë partiak sigurisht që imponon një ngjyrim emocional më të theksuar në komunikimin dhe marrjen e mbështetjes. Talat Xhaferi dhe monitorimi i tij i përpiktë i evolucionit institucional tek njeriu i dytë i shtetit, e pranueshme për krahun politik dhe ushtarak, mjedisin urban dhe rural, respekti në Prishtinë dhe Tiranë është një karakter politik dhe konstrukt përvojor që premton shumë. Por jetëshkurtër, sinë mes të tyre në ndryshimin e udhëheqjes dhe ruajtjen e vazhdimësisë së politikës reale (të cilën nga Reçica me shumë zemër duan ta quajnë si "shkolla politike e Aliut").

Argëtimi (i mundimshëm) i opozitës dhe medias maqedonase-shqiptare me atë se kush do të ishte nës nuk është ai, thjesht është shkatërrimi i dëshirave boshe nëse perceptimet zvogëlohen vetëm në BDI, pa adresuar ndryshimet e thella që po kalon pjesa shqiptare e shoqërisë . Dhe në ato ndryshime, pavarësisht nga Ahmeti, apo nga Ahmeti Junior, hapësira për Zaevin dhe Mickoskin bëhet më e ngushtë dhe më e largët, madje edhe me ndihmën e Selës si urë lëvizëse. Arsyeja për këtë është e thjeshtë, e sublimuar në filozofinë “kur qeveria ka frikë nga njerëzit, kjo është liria; "Kur njerëzit kanë frikë nga qeveria, kjo është liria." Shqiptarët nuk kanë më frikë nga BDI, dhe ata e kanë fituar vetë atë liri të mendimit, qëndrimit dhe zgjedhjes. Ahmeti, i denjë për dinakërinë e tij, e ka kuptuar atë ndryshim të rëndësishëm dhe është riorganizuar në përputhje me rrethanat. Për të cilën ai u dha në zgjedhjet e fundit, si një mundësi më e besueshme në zgjedhjen midis luhatjes së Zaevit, Mickoski të pabesueshëm dhe idealistit pa ide Sela.

Megjithëse të vetëdijshëm për mesazhet e dërguara në zgjedhjet e fundit, Zaev dhe Mickoski ende nuk shohin asnjë arsye për të braktisur idealizmin bosh, të rremë dhe për të pranuar politikën e vërtetë që troket në dyert e tyre - me vota, grushta dhe shkelma. Rehatia e tyre është një pasojë e lirisë së zgjedhjes së kontrolluar në mënyrë rigoroze midis dy nuancave të hirit dhe manipulimit të përbashkët mendor me logjikën e "mbrojtjes". Dhe ky manipulim do të vazhdojë në mungesën e lirisë të shoqërisë të mbyllur në një gjendje të përhershme të "mbrojtjes". 

Arsim Zekolli

Maqedonia e Veriut dhe nacionalizmi antikombëtar

Në kohërat e reja, në komunikimet dhe tendencat moderne krijohen disa forma të reja shoqërimi dhe veprimi, sipas linjave të reja ndarëse me matricat mendore të trashëguara. Rritja e luftës së kulturave, korrektësia politike dhe “epidemia e fundit e kulturës” krijojnë një mjedis në dukje të favorshëm për shtypjen e formave të ashpra të shoqërimit, siç është nacionalizmi, por nga ana tjetër krijojnë hapësirë për ngritjen e formave të reja, moderne të nacionalizmit me paketime tjera e në përputhje me interesin politik, me tendencat sociologjike dhe me interesat ekonomike, e gjitha kjo pëmes formave dominuese të shprehjes së re të nacionalizmit e që diktohen nga dy shkolla të mendimit dhe veprimit të sublimuar, modeli evropian dhe modeli sovjetiko-amerikan. Sigurisht, ekziston edhe modeli kinez, i cili është i bazuar në konfucianizëm,por ai është ende i parëndësishëm dhe mungon në vendin tonë.

Modeli evropian i nacionalizmit synon të sfidojë supozimet mbizotëruese të studimeve nacionaliste , duke dëshmuar se antikombëtarizmi pasmodern jo vetëm që nuk e përjashton atë, por është pjesë integrale e nacionalizmit thelbësor.(Josip Kesic dhe Jan Willem Dujvendak “Nacionalizmi antikombëtarist ; Paradoksi i identitetit kombëtar holandez”)

Ky studim deri më tani është përmbledhja më e saktë e formave të reja të nacionalizmit bazuar në frymën e antikombëtarizmit si një mendim dhe motiv i vjetëruar dhe i kompromentuar për veprim, duke u bazuar në përvojat holandeze me ksenofobinë, shovinizmin etj. Studimi është interesant dhe vizionar sepse duke rishikuar përvojën hollandeze si “Pacient Zero” ai mund të ndjekë zhvillimin, evolucionin dhe vendosjen e tij në një prirje të re pan-evropiane të nacionalizmit antikombëtar, format e veprimit të të cilit tashmë janë të pranishme në mjedisin tonë përmes ndikimeve të ndryshe.

Tendenca e antikombëtarizmit nacionalist holandez përbëhet nga tre aspekte: konstruktivizmit, lajt-nacionalizmit dhe esencializmit.

Konstruktivizmi nënkupton kundërshtimin në mënyrë aktive të nocioneve fikse të vendit dhe zëvendësimin e tyre me një përzierje të koncepteve subjektive dhe procedurale të çështjes kombëtare, d.m.th. refuzimi i racës dhe karakterit dhe zëvendësimi i tyre nga imazhi dhe identifikimi, në të njëjtën kohë refuzimi i nacionalizmit banal dhe zëvendësimi i tij me “identitet të butë” dhe “internacionalizëm abstrakt”.

Lajt-nacionalizmi nënkupton refuzimin e lidhjeve emocionale, shoviniste, serioze me kombin dhe pranimin e një lidhjeje vetë-relativuese, sipërfaqësore, ironike me të(kombin), duke ndërtuar një qasje të re paralele ndaj nacionalizmit antikombëtar, që përcillet përmes kritikave të identitetit kombëtar dhe këshillimeve paralele se si të jesh kombëtar.

Esencializmi nënkupton pranimin e karakteristikave të caktuara si zakonisht të trashëguara, tipare tranzistore që përbëjnë identitetin, duke ofruar një model sesi të jesh një liberal i krahut të majtë pa qenë antikombëtar dhe si të jesh kombëtar pa u futur në antikombëtarizëm.

Lidhja midis këtyre tre modeleve synon të hedhë poshtë “nacionalizmin e keq” dhe ta zëvendësojë atë me “nacionalizëm të mirë” bazuar në një sens të “karakteristikave tipike”.

Përkthyer në kontekstin tonë të brendshëm, këto forma të antikombëtarizmit nacionalist tashmë janë të pranishme përmes përpjekjeve për të paraqitur karaktere të caktuara, këtu e kam fjalën për Zoran Zaevin dhe Ali Ahmetin, të cilët si modernistë gjoja kanë tejkaluar çdo formë atavistike të nacionalizmit. Një formë e zëvendësuar nga qasja e re e antikombëtarizmit “të dobët, procedurial dhe plural”, por me një sens të thellë identik.

Në marrëdhëniet ndëretnike, kjo nënkupton marrjen e imazhit të një antikombëtarizmi duke mohuar në dukje motivin etnik dhe format tradicionale të nacionalizmit. Por në të njëjtën kohë, forma e re e nacionalizmit diktohet nga forma të “të civilizuara, joetnike” të komunikimit dhe debateve publike mbi përgjegjësinë qytetare, planifikimin urban, ekologjinë, etj. Teksa, zemar etnike fshihet pas etikës, qytetarisë dhe e ndërtuar mbi konceptin themelor të frymës nacionaliste në dukje dhe në mënyrë deklarative. Një qasje e tillë synon të zëvendësojë anversionin “en block ndaj palës tjetër (etnike) duke detyruar individualizimin shembullor të sjelljeve negative dhe ekeseve. Ky është trend në rritje i antikombëtarizmit në vendin tonë, të motivuar dhe frymëzuar nga nacionalistët, i modeluar sipas tendencave evropiane post-nacionaliste.

Ndërkaq qasja nacionaliste sovjetiko-amerikane ndaj antikombëtarizmit është më e lehtë për t’u kuptuar dhe zbuluar për shkak të përvojave tona nga e kaluara. Në kontrast me bazën evropiane, kulturore dhe kombëtare të antikombëtarizmit të rremë, modeli sovjetiko-Amerikan është diktuar në mënyrë propagandistike, i demostruar fizikisht dhe i kontrolluar socio-ekonomikisht, si një kopje perandorake e përvojave etnike, racore, kulturore të shoqërive multikulturore, nëpër institucionet kombëtare monolitike, kryesisht racore-fetare.

Në përplasjen midis qasjes së parfumosur evropiane dhe qasjes së llakosur sipërfaqësisht sovjetiko-amerikane, nuk ka shumë vend për rigjallërimin dhe rivendosjen e formave autentike të bashkimit antikombëtar dhe përshtatjes së tyre me tendencat moderne.

Përpjekja e fundit, ajo e momentit shoqëror të diktuar social, e ndërtuar në periudhën 2012-16, i uzurpuar brutalisht dhe përpjekjet e tanishme për të krijuar “një Frankenstein të ri” të bashkëjetesës etno-politike, e cila do të paraqitej si një “shembull i ndritshëm për fqinjët”,si duket janë të kota. Megjithëse, ne jemi akoma me të vërtetë një shembull për fqinjët. Pikërisht “suksesi i verbuar” i Maqedonisë së Veriut në këto tre vjet është shkak i anemisë sonë, por edhe të shoqërive në rajon, të depresionuara nga marrëzia e shoqërizimit, kur në fund të protestave pason një raund tjetër dhe një turne tjetër i instalimeve të nacionalistëve të bindur, antikombëtaristë e kërminj kriminogjen të diplomatëve.

Përplasja e dukshme midis rrymave kundërshtare evropiane dhe amerikane të antikombëtarizmit nacionalist nuk ka arritur ende një moment në rajon. Në atë përplasje midis Evropës qytetare, kulturore dhe Amerikës religjioze, siguria e imitimit të antikombëtarizmit nuk ka shumë hapësirë për manovrim në Ballkan.

Kompromentimi i shtetit si institucion, shembja e integrimeve dhe kolapsi i “reformave” ekonomike e lënë institucionin e etnikumit si një të keqe të domosdoshme e bashkë me të edhe nacionalizmin tradicional si një “fije kashte” ekzistenciale për të shpëtuar nga rreziqet reale ose të imagjinuara. Por në vend që të neveritemi nga ai kërcënim i vërtetë, ia vlen të pyesim ndonjëherë veten nëse në të – si në çdo të keqe – a mund të gjendet ndonjë gjë e mirë?

Në të vërtetë, pjesa më e madhe e përbuzjes dhe antagonizmit të brendshëm ndaj nacionalizmit bazohet në përhapjen e luftërave të përgjakshme në ish Jugosllavi, në politikat e Slobodan Miloseviçit, ku kemi një përzierje të thjeshtë të termave shovinizëm dhe nacionalizëm. Fatkeqësisht, janë SH.B.A dhe BE që për dekada, përmes logjikës se “nacionalistët bëjnë punë më të mirë” dhe arrogancës së tyre në kundërshtimin e forcave autentike liberale antikomuniste vendase, çimentuan mbizotërimin e shovinizmit etnik elitaro-proletar dhe shkatërruan strukturën liberale të klasës së mesme.

Liberalët tani duhet të gjejnë brenda vetes momentin e tyre nacionalist, të kuptojnë notën e virtytshme dhe të refuzojnë agresionin shovinist. Ndërkaq nacionalistët, të futur në narcizëm homogjen, tashmë janë të paaftë të kuptojnë se çdo luftë çlirimtare është gjenezë e liberalit, dhe për këtë arsye nuk do ta shohin dritën e ditës për sa kohë që frymëzohen nga asgjësimi i tjetrit. Nacionalizmi i tyre është një kafaz përkujtimor i egërsisë së mbijetesës së “kafshëve” nga vitet ’90-ta. E megjithatë, për të gjithë kuptimin e përmbysur të fjalëve dhe zvogëlimin e kundërshtimit ndaj kundërveprimit, oportunizmit dhe kundërshtimit, ndoshta vetë lidhja midis liberalit dhe nacionalistit mund të jetë një hap përtej hipnozës aktuale të shoqërisë. Por për këtë duhet nxituar, përpara se kjo mundësi të reduktohet në një debat kafeneje.

Arsim Zekolli

E kujt është ideja e kryeministrit shqiptar në Maqedoninë e Veriut?!

Agron Shaqiri
Ekzistojnë dy data për të cilat spekulohet se do të mund të jenë ditë kur edhe do të mbahen zgjedhjet e parakohëshme në Maqedoninë e Veriut. Njëra është 5 korriku, që parapëlqehet nga LSDM-ja e data tjetër që parapëlqehet nga VMRO-DPMNE-ja, e që është 15 korriku. Sipas disa informatave datë e mundshme e zgjedhjeve mund të jetë 8 korriku, këto informacione thonë se gjatë këtyre ditëve ka pasur konsultime dhe komunikime intenzive rreth fomës dhe rreth datës së mbajtjes së zgjedhje.

Pavarësisht kësaj ne do të tentojmë të bëjmë një analizë politike, ku do të analizohet tre partitë më të mëdha për momentin në Maqedoninë e Veriut, LSDM, VMRO-DPMNE dhe BDl, e në fund do të japin një alternativë se e kujt mund të jetë ideja e kryeministrit shqiptar në Maqedoninë e Veriut.

Për LSDM janë të rëndësishme katër alternativa. Nën një është ndikimi në BFI dhe shkarkimi i kreut të saj, Sulejman Rexhepi. Nënkryetari i LSDM-së, Muhamed Zekiri për disa vjet ka udhëhequr fushatë aktive, apo betejë politike për ta rrëzuar nga froni Sulejman Rexhepin. I cili, siç duket tani arriti që të vendos në krye të BFI-së, një udhëheqësi që do të jetë nën ndikimin e tij. Kjo është mjaft e rëndësishme, pasi pikërisht kjo nomenklaturë e BFI-së, e cila përmes të të ashtuquajturave “mexhlise” do të tentojë të ndikojë në orientimin politik të qytetarëve të përkatësisë fetare islame. Muhamed Zekiri me insatlimin e udhëqesisë tek e cila do të ketë ndikim, do të krijonte epërsi, jo ndaj VMRO-DPMNE-së, e cila nuk ka asnjëfarë interesi tek votuesit e përkatësisë fetare islame, por pikërish epërsia do të krijohej ndaj partisë së Ali Ahmetit, pra BDl-së, gjë që mund të jetë thelbësore në këto zgjedhje, pavarësisht se kur do të mbahen.

Alternativa e dytë është raporti në mes të ministrit të Shëndetësisë Venko Filipçe dhe ish kryeministrit dhe liderit të LSDM-së, Zoran Zaev. Me një rejting tek qytetarët prej 82% dhe 78%, sipas disa anketave të realizuara nga mediat në Maqedoninë e Veriut, Venko Filipçe po shëndrohet në një rrezik potencial për të marrë pozicionin e liderit në partinë e udhëhequr nga Zoran Zaev. Ky i fundit me një mjeshtri të shkëlqyer përmes mediave që janë nën kontroll të Hristian Mickoskit, në vazhdimësi e ka sulmuar Venko Filipçen, deri para disa ditëve kur Zoran Zaev filloi një betejë frontale kundër Venko Filipçes, andaj edhe dilema e gazetarit Sasho Jordanovski,i cili thotë se kush vallë e detyroi Filipçen të bëjë aq shumë teste ndaj pacientëve asimptomatik ndak koronavirusit, që të rritet numri i të infektuarëve në Maqedoninë e Veriut. Pra në esencë, Zoran Zaev nuk do mund të toleronte një besueshmëri të qytetarëve ndaj Venko Filipçes, andaj nisi fushatën kundër tij, në fillim përmes mediave në ndikimin e Mickoskit, e pastaj edhe përmes mediave nën ndikimin e LSDM-së, ajo që ndodhi në fillim të javës, ku kishte sulme të drejtëpërdrejta nga dy apo tre televizione nacionale në konferencën për shtyp ndaj Karaxhoskit dhe Filipçes, të besoni se Zoran Zaev qëndron pas këtyre sulmeve ndaj Filipçes. Përveç rejtingut, gjëja e dytë që Zaevi ia imponoi Filipçes është testimi masiv, e që të duket se Filipçe po punon që të pronlongohen zgjedhjet. Pasi nëse zgjedhjet do të mbaheshin në vjeshtë, apo në treminin e rregullt shanset që Zaev të humb janë më të mëdha se sa tani.

Alternativa e tretë është se Zaev ka pastruar logaritë me dy të tretat në partinë e tij. Tani i ka ngelur mbyllja e llogarisë vetëm me një të tretën. Zaev do të përgatitet për dy opcione. E këto janë, e para t”i fitojë zgjedhjet dhe të jetë kryeministri i ardhshëm, dhe e dyta t’i humb zgjedhjet dhe të jetë në krye të LSDM-së. Deri më tani nuk ka ndodhur që lideri i opozitës në Maqedoninë e Veriut të përfundojë në burg. Një gjë e tillë nuk ka ndodhur as me Branko Cërvenkovskin, as me Ljubço Georgivski, as me Nikolla Gruevskin, e as edhe me Vllado Buçkovskin, edhe pse ai u zvarrit nëpër gjykata, për rreth 15 vitesh, por përsëri nuk përfundoi në pranga, nuk do të përfundojnë as Hristian Mickoski e as Zoran Zaev. Prandaj për Zoran Zaevin qenësore është, nëse nuk arrin që të krijojë qeveri, të ngelet në krye të LSDM-së. E që të ndodhë kjo, ai duhet që t’i eliminojë të gjithë kundërshtarët potencial për “fronin” e partisë, siç janë Venko Filipçe, Radmilla Shekerinska dhe një pjesë e të ashtuquajturit ” fraksioni i Shkupit”. Në periudhën e kaluar, dy “lojtarët kryesor” të LSDM-së ishin zëvendësministrja plotësuese në MPB, Sllavenka Petrovska dhe Venko Filipçe, që të dy njihen si kuadër të Radmilla Shekerinskës. Këtu vërehet se Zoran Zaev përgjatë gjithë kësaj krize, përdallim nga liderët tjerë ballkanik, nuk ka dhënë më shumë se tre katër deklarata në lidhje me pandeminë e koronavirusit dhe se si duhet të përballet vendi me koronavirusin. Gjatë gjithë kohës ka qëndruar anësh, ishte në vetizolim, pra nuk ishte aktiv në skenën politike, që ishte edhe një potez i mençur i Zoran Zaevit. Në fund, ai vlerësoi se cilin potez duhet së pari ta luajë. Ta përmabjë, apo ta lëshojë të “përmbytet”, Venko Filipçen, të cilin edhe e realizoi, kjo tregon se nuk duhet të nënvlerësohet kapaciteti i tij politik, ai ndoshta nuk është elokuent, mund të mos jetë një mendje briliante, siç ishte Cërvenkovski, apo nuk e ka energjinë e punës që e kishte Gruevski, ose vizionaritetin e Georgievskit, por kjo që bëri është një mendjeprehtësi politike, ai e ndjen momentin, e ndjen rrezikun dhe di kur të reagojë dhe si të reagojë, ta parandalojë, apo ta eliminojë rrezikun që i kanoset. Këtë po e shohim me Venko Filipçen, këtë e shohim edhe me pandeminë e koronavirusit.

Dhe e katërta, Zoran Zaev ka një kontroll klasik në terren, përveç nëse nuk përzihen forcat ndërkombëtare. Ajo fotografi e Radmilla Shekerinskës me Fatrmir Dearin në Kërçovë, siç duket është një porosi për Ali Ahmetin dhe strukturat e BDl-së, se ata e kanë në kontroll tërë territorin e vendit, kjo është porosia që LSDM ia dërgon BDl-së. Kjo lë të nënkuptosh dhe lojtarët kyç të BDl-së, siç duket i ka tani në dorë LSDM-ja, përmes Muhamed Zekirit, përmes BFI-së dhe përmes koalicionimit me Lëvizjen Besa, LSDM ka arritur të ketë nën kontroll një pjesë të madhe të lojtarëve kyç në terren tek një pjesë e elektoratit shqiptar. Dhe duke u bazuar në këtë nuk është çudi që kësaj rradhe LSDM të fitojë më shumë vota shqiptare se sa në zgjedhjet e kaluara.

Por, çka do të bëjë tani VMRO-DPMNE dhe Mickoski

Mickoski dha një deklaratë “fatkeqe”, që personalitete që kësaj parti që gjenden nëpër listat për deputetë nuk do të jenë në pushtetin ekzekutiv, nëse VMRO-DPMNE i fiton zgjedhjet. Aty janë nënkryetari i VMRO-DPMNE-së, Aleksandar Nikollovski, Sekretari gjeneral Igor Janushev, Antonio Milloshoski, aty është Vllado Misailovski, ish ministër i transportit dhe lidhjeve dhe ende nënkryetar i VMRO-DPMNE-së, pra të gjithë këtyre, Mickoski u dërgoi sinjale se nëse VMRO-DPMNE fiton zgjedhjet, ata nuk do të jenë pjesë e qeverisë. E duke u bazuar në këtë, ai do që këta personalitete të VMRO-DPMNE-së të pensionohen politikish, e një gjë të tillë, siç duket aspak nuk u pëlqen këtyre personaliteteve që i përmendëm, të cilët ka gjasa që të organizohen dhe të veprojnë siç vepruar 8 deputetës e VMRO-DPMNE-së nga nomenklatura e fundit parlamentare. Me këtë veprim Mickoski siç duket po ia bën gropën vetes, pasi mund të ndodhë që këto personalitete të VMRO-DPMNE-së, për të vazhduar karrierën e tyre politike, do t’u jepet mundësia të negociojnë me të gjitha strukturat e mnundshme vetëm e vetëm që ta shtyjnë pensionimin e tyre politik. Pra këtu janë të mundshme disa skenare, për të cilat ndoshta do t’i analizojmë një herë tjetër.

Hristian Mickoski mendon se rrezik potencial për të marrë drejtimin e partisë është Aleksandar Nikollovski, që në realitet siç duket po ia përgatitin Vllado Misailoskin, sinjalet që vijnë nga Budapesti po favorizojnë këtë të dytin, gjithashtu nëse analizohet edhe pak më thellë, struktura e LSDM-së, që ka ndikim të rëndësishëm në media, fare nuk po e trajton Misailoskin, siç kanë sulme të ndryshme për korrupcion shumica e ish pjetëtarëve të ekzekutivit të Gruevskit, pra këto struktura siç duket duan që ky të jetë lideri i ardhshëm i VMRO-DPMNE-së.

Gjithashtu Mickoski me Rashella Mizrahin dhe Naqe Çulevin i ka rënuar të gjitha urat që të formohet qeveri e zgjeruar pas zgjedhjeve. Të gjithë analizat thonë se Maqedonia e Veriut në perudhën e ardhshme do të futet në kriza ciklike, shëndetësore dhe financiare, e që është pothuaj e pamundur që një qeveri ta përfundojë të gjithë mandatin, dhe se shumë lehtë dhe shumë shpejt mund të formohet edhe një qeveri e zgjeruar, pra me veprimin që bëri Rashela Mizrahi dhe me veprimet që po bën tani Naqe Çulevi, Mickoski sikur i ka rënuar të gjitha urat për të formuar qeveri të zgjeruar, a e bën këtë qëllimisht, apo pa vetëdije, këtë nuk e di, por me këtë sjelle dhe me veprimet e Çulevit po e fundos veten.

Nga ana tjetër VMRO-DPMNE tani ka shumë pak hapësirë për të manifestuar patriotizëm, a pa patriotizëm, një parti siç është VMRO-DPMNE, nuk mund që të mobilizojnë një trup të fortë votuesish, e që tani e kanë humbur besimin tek kjo nomenklaturë udhëheqëse. Pra për momentin VMRO-DPMNE ka tre çështje ku mund të manifestojë patriotizmin e saj, marrëveshja e Prespës për emrin me Greqinë, marrëveshja për fqinjësi të mirë me Bullgarinë dhe marrëdhëniet ndëretnike dhe “Platforma e Tiranës”. Kështu nëse e analizojmë pak më thellë, VMRO-DPMNE nuk ka gjasa për të manifestuar partiotizëm në dy nga këto tre çështje. E para VMRO-DPMNE për dy vite as që e përmend marrëveshjen me Greqinë për emrin, pra nuk kemi dëgjuar asnjë prononcim nga kjo parti se kur do të vijnë në pushtet do ta shfuqizojnë marrëveshjen e Prespës. Kjo erdhi si rezultat i deklarimeve të ambasadores amerikane në Maqedoninë e Veriut Bërns, se marrëveshja e Prespës nuk duhet që të shfrytëzohet për politikë ditore në vend. Dheqë nga ajo ditë nga ana e VMRO-DPMNE-së nuk është thënë asnjë fjalë për këtë çështje që përpara kësaj trumbetonte me të madhe. Poashtu edhe marrëveshja me Bullgarin është e njëjtë për VMRO-DPMNE-në, pasi njeriu i dytë i grupimit të Partive Popullore Evropiane, apo grupimi i partive të spektrit të djathtë në Parlamentin Evropian, përkatësish grupimi që qeveris me BE-në, Andrej Kovaçev, i cili në disa prononcime qartë i ka thënë VMRO-DPMNE-së se çfarë do hapje të çështjes me Bullgarinë, apo shfuqizimin e marrëveshjes për fqinjësi të mirë me Bullgarinë do të rezultojë me përjashtim të VMRO-DPMNE-së nga grupimi i Partive Popullore Evropiane, poshatu për këtë çështje Mickoski hesht edhe përshkak të humbjes së mbështetjes së Bullgarisë që ka dhe nga frika e humbjes së financimit të kësaj partie nga biznismenë që janë të afërt me pushtetin në Bullgari por që veprojnë në Maqedoninë e Veriut. Tani vijmë në çështjen e tretë, e ajo është marrdhëniet ndëretnike apo “Platforma e Tiranës” dhe çështja shqiptare në Maqedoninë e Veriut. VMRO-DPMNE vetën në këtë çështje po trajton nacionalizëm, e ky veprim po e penalizon VMRO-DPMNE-në që të koalicionojë me ndonjë parti nga blloku politik shqiptar në Maqedoninë e Veriut. Pra me këtë qasje VMRO-DPMNE edhe nëse i fiton zgjedhjet do të tentojë të krijojë qeveri pa pasur partner qeverisës asnjë parti shqiptare, gjë që duket e pamundur sipas të gjitha gjasave.

Tani vijmë tek BDl, kjo parti ka hapsirë të vogël manovruese, pasi Ali Ahmeti nëse vazhdon koalicionimit me LSDM do të duhet që t’i japë fund karrierës së tij politike dhe nëse koalicionon me VMRO_DPMNE-në BDl do të jetë parti e vdekur politike, pasi kjo tek shqiptarët do të shihet si ripërsëritje e regjimit në mes të Ali Ahmetit dhe Nikolla Gruevskit, pra kjo hapësirë e vogël manevruese e ka detyruar BDI-në që të dalë me idenë e Kryeministrit shqiptar në Maqedoninë e Veriut.

Nga kjo ngushti manovruese BDl ka lansuar idenë që pronari i kompanisë “Ekolog” të jetë kryeministër i Maqedonisë së Veriut, gjë që e ka demantuar vet Lazim Destani, por kjo ide nuk ishte diçka e re, pasi edhe Branko Cërvenkovski në periudhën kur ishte lider i LSDM-së, 2009-2013, tentoi me ndihmën e Lazim Destanit dhe Abdulmenaf Bexhetit, i cili atë kohë ishte i punësuar në kompaninë “Ekolog” të formonte një parti të re politike shqiptare, ku në krye të kësaj partie do të ishte Abdulmenaf Bexheti, e që kjo parti pastaj të jetë fituese në spektrin politik shqiptar, në këtë mënyrë të rrëmbente pushtetin nga VMRO-DPMNE-ja e atëhershme. Këtë ide tani dëshiron që ta realizojë Ali Ahmeti. Pra kjo ide edhe mund të jetë e Branko Cërvenkovskit, që përmes një kryeminstri shqiptar dhe me Mickoskin në pushtet të rrëzojnë Zaevin nga kreu i LSDM-së.

Po çka do të bëjë tani LSDM-ja

E para do të tentojë që të ketë ndikim në BFI, e dyta do të luajë në kartën e personave nga BDl që kanë relata të mira me LSDM-në, siç janë Fatmir Deari, Teuta Arifi e të tjerë persona që do të mund që t’ia rrëmbejnë partinë Ali Ahmetit dhe si variant i tretë është blerja e të gjithë lojtarëve në terren, të cilët janë të rëndësishëm për Ali Ahmetin dhe me ndihmëe e këtyre personave të ketë ndikim në kampin politik shqiptar, pëse arrin që këtë ta realizojë LSDM-ja do t’i fitojë zgjedhjet, nëse jo atëherë do t’i humbë zgjedhjet.

Ku do t’na shpie koronavirusi

Shkruan Agron Shaqiri

Koronavirusi po prodhon një hop solidariteti midis njerëzve të thjeshtë në shumë anë të botës dhe ndoshta po na bën të vetëdijesohemi se të gjithë jemi qytetarë globalë. Afërmendsh, nuk do ta mposhtë koronavirusi neoliebralizmin dhe atomizimin e jetës shoqërore që e ka shoqëruar prej zanafillës.

Këto mundësi na kujtojnë valën e fuqishme të demokracisë radikale që preku pjesën më të madhe të botës nën impaktin e Depresionit të Madh dhe luftës antifashiste – dhe hapat e hedhura nga padronët për t’i përmbajtur dhe shtypur të tilla shpresa. Kjo histori na mëson shumë për ditët e sotme.

Pandemia duhet t’i tronditë njerëzit duke i shtyrë drejt vlerësimit të një internacionalizmi autentik, kuptimit të nevojës për t’i shëruar shoqëritë nga murtaja neoliberale dhe më pas drejt një rindërtimi radikal që shkon deri në rrënjët e kaosit bashkëkohor.

Tani qytetarët e Botës duhet të zgjohen nga mizoria e sistemit të dobët të drejtësisë shoqërore. Nuk është e lehtë.

Pandemia duhet të na zgjojë për të kuptuar se në një botë të drejtë gardhet shoqërore duhet të zëvendësohen me lidhje shoqërore, ideale këto që datojnë prej iluminizmit dhe liberalizmit klasik. Ideale që i shohim të realizuara në mënyra të ndryshme. Kuraja dhe vetëmohimi mbresëlënës i punonjësve shëndetësorë është një nderim frymëzues i burimeve të shpirtit njerëzor. Në shumë vende po formohen bashkësi të ndihmës reciproke për t’u siguruar ushqim nevojtarëve dhe ndihmë e mbështetje të moshuarve dhe të pamundurve.

Ky është vërtet “një hop solidariteti midis njerëzve të thjeshtë në shumë anë të botës dhe ndoshta po na bën të vetëdijesohemi se të gjithë jemi qytetarë globalë”. Sfidat janë të qarta. Po ato mund të tejkalohen. Në këtë moment të zymtë të historisë njerëzore ato duhen tejkaluar. Përndryshe historia do të ketë një fund të palavdishëm.

RMV-ja mes COVID 19 dhe sharllatanëve të pushtetit

Koronavirusi është shndërruar në problemin më të madh të momentit kudo ku ka “hedhur farën” e tij. Shpejtësia e përhapjes së tij, edhe pse numri i të vdekurve është i ulët në raport me numrin e të prekurve, mbetet sfida e çdo vendi. Aq sa edhe një vend si Italia – ekonomia e tetë më e madhe e botës – nuk po ia del ta vërë nën kontroll.

Raportimet e mediave nga atje flasin për bilanc lufte me numra të frikshëm dhe trishtues të vdekurish. Ndërkohë numri i përgjithshëm i të infektuarve sa vin e shtohet. Gjendja në vendet tjera të BE-së nuk duket më mire, edhe atje dita ditës po rritet numri edhe i të vdekurve edhe i të infektuarëve.

Për shkak se një pjesë e qytetarëve të RMV-së jetojnë dhe punojnë në këto vende (Itali), por dhe të neglizhencës – individuale dhe qeveritare, (siç ishte rasti me qytetin e Dibrës dhe Qendër Zhupë), nuk u desh shumë që virusi të mbërrinte edhe në vendin tone. Diçka e pritshme sa kohë qeveria jo vetëm që nuk mbylli kufirin të paktën me Italinë, por as i testoi ata që erdhën prej andej – të cilët me shumë mundësi po “arratiseshin” nga pandemia. Vetëm shfaqja e Pacientëve të parë– e detyroi qeverinë të merrte masa. Në fillim të pamjaftueshme e së fundmi tërësisht qesharake.

Nuk mund të jetë veçse qesharake të ndalosh me fasha orare daljen jashtë të qytetarëve, a thua se në orare të caktuara rrezikojmë të infektohemi e në disa të tjera jo, a thua se virusi vërejti që ia “lujtëm” tani po ndryshon orën e “sulmit”. Edhe më problematike ka qenë ndryshimi thuajse i përditshëm i fashave orare kur lejohet e kur ndalohet dalja jashtë. Për të mos përmendur pastaj sa kundërproduktive është të ndalosh daljen e secilit nga ne, qoftë dhe me orare, por jo të punëtorëve.

Brenda disa ditëve u ndalua qarkullimi ndërqytetas, u mbyllën linjat e transportit publik, institucionet, kafenetë, restorantet, diskot, pub-et e club-et. Por jo edhe disa veprimtari tjera ku nuk prodhohen të mira bazike.

Edhe pse paraqesin rrezikshmërinë më të lartë të mundshme për përhapjen e një virusi – me qindra veta punojnë në hapësira të përbashkëta, fare pranë njëri-tjetrit – në sytë e qeverisë ato nuk përbëjnë rrezik. Edhe pse janë me mijëra punëtorë, të cilët shkojnë në fund të ditës në shtëpi, duke rrezikuar mesatarisht edhe nga tre familjarë të tjerë (po ta marrim mesataren e anëtarëve të një familjeje katër veta), për qeverinë nuk përbën rrezik. Afërmendsh qeveria nuk i përkrah punëtorët – ajo mbyll sytë para shtypjes së punëtorëve çdo ditë.

Në vetëm disa javë, numri i të infektuarve është 285 dhe i të vdekurve 7, të paktën zyrtarisht, ndërkohë që janë bërë shumë pak teste. Në një situatë të tillë, ku qeveria nuk ka para për të testuar më shumë njerëz, nuk mund të jesh i sigurt se sa të infektuar mund të jenë realisht – informacione jozyrtare flasin për mijëra të infektuar. Nga momenti i shfaqjes në Itali deri në momentin e konfirmimit të rastit të parë te ne virusi ka “shëtitur” për shtatë palë qejfe.

Pacientët e parë kishin kohë që ishte kthyer nga Italia në momentin që u provuan dhe dolën pozitiv, kishin realizuar kontakte me dhjetëra persona të tjerë, me shumë mundësi edhe infektuar, duke pasur parasysh shpejtësinë e përhapjes, poashtu edhe rasti i pafalshëm i drejtoreshës së klinikës së sëmundjeve të lëkurës në Shkup e cila poashtu kishte realizuar kontakte të shumta me qytetarë në vende të ndryshme.

Përveç kësaj – meqenëse qeveria nuk ka një plan konkret për ndalimin e përhapjes së epidemisë si –ngujimi dhe testimi i të gjithë banorëve; furnizimi me ushqime, ilaçe dhe produkte higjenike – dalja për pazar me vetëm pak orë kohë ne dispozicion, jo vetëm që nuk e ndalon përhapjen, por e ndihmon më atë. Njerëzit detyrohen të rrinë në radhë për të bërë furnizimet e nevojshme.

Si të mos mjaftonte paaftësia për të vënë situatën nën kontroll, qeveria po bëhet çdo ditë e më shumë agresive, një ditë nuk do të ngurrojë të nxjerrë edhe ushtrinë rrugëve – a thua se ushtarët me armë në dorë do ta trembin virusin për të na “çliruar” përfundimisht nga ky armik – dhe rrjedhimisht duke ngjallur ankth e parehati të shtuar te qytetarët. Nuk mungojnë as kërcënimet për dhunë ndaj atyre që nuk respektojnë oraret me shembuj të policisë spanjolle, gjasme, që ndjek dhe rreh qytetarët për t’i mbajtur larg rrugëve.

Ndërkohë spitalet vazhdojnë të mos kenë kapacitetet e duhura për të përballuar një përkeqësim të mundshëm të situatës; paçka se nuk po punojnë nuk ka ende një amnisti të faturave dhe qirave për familjet e atyre që mbetën pa punë; të varfrit “e zakonshëm” që trajtohen me ndihmë ekonomike nuk po marrin ndonjë ndihmë shtesë për të përballuar karantinën, edhe pse dihet se mund të kenë pak ose aspak kursime. Romët,(por jo vetëm ata) që të vetmin burim të ardhurash kanë shitjen e kanoçeve që mbledhin nëpër koshat e qyteteve, nuk po trajtohen me ndihmë pavarësisht se nuk po lejohen të vazhdojnë “punën” si zakonisht. Pronarët e bizneseve të vogla, të detyruar t’i mbyllin bizneset e tyre, rrezikojnë të falimentojnë gjatë kësaj periudhe, ndërkohë që paguajnë qiratë pa punuar, ose do të detyrohen t’i mbyllin ato, duke lënë hapësirë të lulëzojnë bizneset e mëdha të oligarkëve nesër.

Një krizë si kjo kërkon menaxhim serioz, shumë larg sharlatanizmave të pushtetit, por edhe të opoziitës, që kalojnë kohën në live video dhe konferenca për shtyp duke dhënë urdhra sa qesharake, aq edhe të rrezikshme. Kjo krizë kërkon mbledhje të menjëhershme të parave nga oligarkët në formën e një takse të jashtëzakonshme që të garantohet rritja e kapaciteteve spitalore, karantimi i plotë dhe përballimi i nevojave të të gjithëve. Kërkon, padyshim, edhe mbylljen e të gjitha vendeve të punës, me përjashtim të atyre që prodhojnë dhe kryejnë shërbime jetike për shoqërinë. Përndryshe mund të përballemi me një skenar edhe më të tmerrshëm se ai i Italisë.

Mirë, do të kalojë edhe COVID 19-ta, po çka pastaj?!

Shkruan Agron Shaqiri

Dikur në shkollë të mesme, por edhe në gjatë kohës së studimeve kemi mësuar se shekujt XV dhe XVI kanë qenë shekujt e Rilindjes Evropiane, shekujt që e ringjallën Evropën dhe filluan të ndriçojnë terrin e gjatë mesjetar.

Pas shfarosjes së të paktën një të tretës së popullsisë së Evropës nga murtaja, kontinenti i vjetër nisi të ripopullohej, por këtë herë jo vetëm me njerëz, por edhe ide të reja të cilat ishin tkurrur e shtypur egërsisht gjatë mesjetës.

Kjo është koha kur Kristofor Kolombi zbuloi “Botën e re”, Magelani i ra tokës përqark, Gutenbergu shpiku shtypshkronjën, Nikola Koperniku “lëvizi tokën”, Shekspiri na tregoi veprën e tij monumentale, Kalvini e Luteri ndërmorën reformimin e krishterimit, ndërsa Makiaveli, Bejkëni dhe Montenji pasuruan të menduarit me një dimension të ri. Themelet e së vjetrës filluan të tronditen sepse e reja i kishte vënë në dyshim.

Sot, pesë shekuj më vonë, shohim se liria është tkurrur dhe autoriteti është bërë edhe më i fortë, duke parë të lulëzojnë liderë autoritarë nga Rusia në Brazil, nga Turqia në SHBA, nga Anglia në Ekuador, e sigurisht edhe këtu tek ne, në këtë shtet të vockël, edhe pse një e detyruam të ik në ekzil, pot ë tjerët akoma janë këtu dhe në krye të vendit. Kapitali i madh ka zëvendësuar urdhëresat e vjetëruara të kishës dhe fetfave. Siç thotë edhe filozofi gjerman Valter Benjamin:

“Nëse hedh sytë brenda kapitalizmit, gjen një fe, që si të gjitha fetë shërben për të lehtësuar shqetësimet, ankthet e trazimet. Por ndryshe nga të gjitha fetë e tjera, kapitalizmi është feja e parë që mbështetet mbi fajin dhe jo mbi shlyerjen e tij. Duke e shtyrë njeriun drejt një dëshpërimi absolut.”

E kjo sikur më nxit të reflektoj se ndryshimet janë të pamundura sepse në mos qoftë më i miri (kapitalizmi), më të mirë se ai nuk ka.

Kriza shëndetësore që na ka kapur jo vetëm neve, por edhe botën na ka bërë ta vendosim në dyshim këtë sistem ekonomiko-politik, ku tregu nuk po vetërregullohet dot siç na është predikuar dhe se armët, nafta edhe argëtimi nuk janë më të dobishëm (sepse sjellin më shumë fitim) se sa shëndetësia, strehimi, arsimi e jeta.

Filozofi italian i shekullit XX Benedeto Kroçe shkruan se “një institucion nuk vdes për shkak të gabimeve të tij aksidentale dhe sipërfaqësore, por vetëm kur nuk është më në gjendje të kënaqë më asnjë nevojë, ose kur dora-dorës bie sasia dhe ulet cilësia e nevojave që ai mund të plotësojë.”
Mbase ka ardhur koha kur nevoja na lyp një marrëdhënie të re prodhimi, ashtu si kalimi nga feudalizmi në kapitalizëm. Mbase ka ardhur koha e një hipoteze të re që kërkon vërtetim.

Kur e gjitha kjo të mbarojë, do na duhet të pozicionohemi se si do të vazhdojmë të jetojmë. Liria është gjendja natyrale e njeriut, por në kushtet ku jemi, për ta rigjetur ose fituar atë, duhet pikësëpari ta ridëshirojmë.

Pasi do të kalojë kriza shëndetësore, sipas ekspertëve, ajo do të pasohet nga kriza ekonomike, ku shumë biznese e kompani do të falimentojnë. Papunësia do të rritet. Hendeku midis të pasurve dhe të varfërve do të thellohet edhe më tej. Prandaj duhet të refuzojmë çdo shpëtim që do të na ofrohet duke ulur rolin e shtetit në garantimin e të mirave të përgjithshme. Si në krizën e vitit 2008, edhe sot po e shikojmë se modeli i imponuar (nuk e zgjedhim ne atë demokratikisht) ekonomik neoliberal, me në qendër suksesin individual, po dështon, duke përjashtuar edhe më shumë njerëz nga të drejtat e tyre bazike si strehimi, shëndetësia apo arsimi. Sot na duhet solidaritet dhe organizim midis atyre që e pësojnë në kurriz padrejtësinë, duke ngritur mekanizma të rinj për t’i vënë fre e kontrolluar kapitalin e zotëruar nga një pakicë që luan me jetën e shumicës prej nesh.

Por, kujdes, tani nuk na kërkohet që të besojmë verbërisht, pasi kjo do të na kthente përsëri në mesjetë, por duhet vetëm të mendojmë, ashtu si bënë ata në shekullin XV e këtej. Sepse asgjë nuk ka për të qenë si më parë.

MULTIKULTURALIZMI POLITIK NË MAQEDONINË E VERIUT

Shkruan Agron Shaqiri

Multikulturalizmi, si një term përshkrues, në ligjërimin politik bashkëkohor dhe në filozofinë politike ka të bëjë me mënyrën e kuptimit dhe përgjigjes ndaj sfidave që lidhen me diversitetin kulturor dhe fetar.

Shprehja "multikulturore" shpesh përdoret si një term përshkrues për të karakterizuar faktin e diversitetit në një shoqëri, ku përqendrimi është në përdorimin e prespektivës së tij në kontekstin e shoqërive demokratike liberale perëndimore.

Ai gjithashtu mund t’i referohet politikës së qeverisë, si një njohje formale e dallueshmërive kulturore të grupeve të caktuara.

Procesi i identifikimit kulturor gjatë historisë ka marrë forma të ndryshme, herë ka qenë si lëvizje paqësore, siç ishte ajo e Gandit në Indi (1869-1948), një nacionalizëm jo i dhunshëm për të përmbysur sundimin britanik, e herë si radikal deri me përdorim të dhunës.

Një multikulturalist kërkon ta rrisë ndërgjegjësimin për identitet dhe përvojën e përbashkët kolektive. Është një qasje komunitare, që e mbron idenë se njerëzit nuk mund të abstrahohen nga komuniteti që i përkasin, ngase janë të formësuar nga konteksti social dhe kulturor i atij komuniteti.

Multikulturalistët mendojnë se kultura u jep formë vlerave, normave dhe supozimeve, përmes të cilave identiteti individual është formuar. Për disa feja mund të jetë shumë e rëndësishme, për disa gjuha, ndërsa për disa të tjerë ndonjë veçori tjetër rajonale e historike. Megjithatë, duhet të bëhet një distinkcion elementar ndërmjet termeve multikulturore dhe multietnike.

Multikulturalizmi përdoret më tepër për rastet kur shtetet janë formuar prej kolonialisteve ose që kanë qenë koloni, si dhe në Evropë ku dallimet vijnë si rezultat i lëvizjeve demografike, si migracioni,qoftë ekonomik ose politik.

Termi multientik përdoret për shtetet ku dallimet kulturore kanë rrënjë etnike dhe janë pjesë e një populli autentik, shpesh që shtrihen në një territor kompakt. Në rastin tonë ne u përcaktuam që ta përdorim termin multikulturor si sinonim për multietnik.

Multikulturalizmi nuk mund të thuhet se është në kundërshtim me liberalizmin. Për më tepër, ai është në harmoni me të për disa arsye. Ai përkon me angazhimin liberal për tolerancën dhe vullnetin për ta mbështetur lirinë e zgjedhjes.

Ndërsa Liberalizmi është neutral për sa i përket zgjedhjeve morale dhe kulturore, që i bëjnë qytetarët, andaj edhe nuk mund të thuhet se është në kundërshtim me multikulturalizmin.

Liberalizmi është i verbër ndaj dallimeve – dallimet kulturore janë për të parëndësishme për shkak se të gjithë njerëzit duhet të konsiderohet si individë autonomë në moral. Por, liberalët bëjnë dallim midis sferës publike dhe private. Kjo e fundit shihet si një fushë e lirisë, ku njerëzit janë të lirë ta shprehin identitetin e tyre kulturor, fetar dhe gjuhësor. Pra, jo detyrimisht këto koncepte duhet të jenë në kundërshtim.

Në Evropë ky problem do të paraqitet më vonë dhe njihet më tepër si multikulturalizëm për më tepër arsye. Por, para se gjithash, për shkak se identitetet kombëtare dhe shtetet etnike ishin konsoliduar më herët. Procesi i identitetit kombëtar atje ka pasur një rrjedhë tjetër, jo detyrimisht paqësore, por që fillon me industrializimin, i cili prodhoi zhvillim ekonomik, ndërsa ky i fundit ndikoi në mobilizimin social, që është karakteristikë e modernizimit, dhe në fund mbaroi me një identitet të përbashkët kombëtarë. Ka pasur edhe përjashtime, kur ky proces nuk është mbyllur në tërësi, siç është rasti me baskët në Spanjë, rasti i Irlandës Veriore, por më herët edhe në Austri dhe Italinë Veriore.

Por, pas shpërbërjes së ish Bashkimit Sovjetik dhe ish Jugosllavisë, dolën në pah edhe shumë dallime kulturore, që sistemi komunist i kishte ndrydhur në emër të ideologjisë. Shtetet e dala nga ish Jugosllavia sot më pak ose më shumë janë të konstituara si shtete multietnike, por që dallojnë në mënyrën e funksionimit. Raste më eklatante të konstituimit të shteteve multietnike janë Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia e Veriut dhe Kosova. Përskaj faktit se Evropa e shpalli për triumfuese demokracinë liberale dhe ekonominë e tregut, si mënyrë për zgjidhjen e gjitha problemeve në një shoqëri, bile nëse ajo është multietnike, sot ka probleme. Kriza e refugjatëve dhe të shpërngulurve nga luftërat e sfidojnë demokracinë liberale dhe ajo merr devijime serioze. Ballafaqimi me kulturat e ndryshme, që për momentin nuk kërkojnë legjitimim politik, por vetëm strehim, ka shkaktuar frikë, e cila në disa raste ka kaluar në histeri. Sot çdo ditë e më tepër ke mendimtarë, që shprehen se Evropa nuk do të jetë kurrë më si ka qenë, andaj është më se e nevojshme që këtij fenomeni t’i jepet përgjigje. Debati për rolin e demokracisë liberale dhe ballafaqimin me sfidat e ardhshme do të hapet menjëherë pas rënies së Murit të Berlinit e, posaçërisht, pas 11 shtatorit të 2001-shit. Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik, që u shënua si dështim i komunizmit dhe triumf i demokracisë liberale dhe ekonomisë së tregut, për Fukuyama-n ishte i mjaftueshëm për të shpallë fundin e historisë.

Argumentimin bazë ai do ta gjejë në suksesin që e tregoi Bashkimi Evropian në tejkalimin e ndasive historike ndërmjet popujve, që solli paqe dhe mirëqenie bazuar në demokracinë liberale dhe ekonominë e tregut. Ai niset nga teza e Hegelit se njeriu që në kohën më të hershme ka qenë në gjendje ta rrezikojë jetën për prestigj si karakteristikë kryesore njerëzore, por – sipas tij – njeriut modern një gjë e tillë do t’i dukej e çuditshme, pasi ai do ta kërkonte drejtësinë në gjyq. Një ekuilibrim i lirisë dhe barazisë, si parakusht për eliminimin e historisë, sipas autorit do të vijnë si rezultat i demokracisë dhe ekonomisë së tregut, andaj njerëzit nuk do të shohin kauza të mëdha për të cilat do të luftonin. Me këtë do të krijohen kushte që njeriu sërish të bëhet shtazë, sikurse kanë qenë para luftërave të përgjakura që e kanë filluar historinë.

Kundër kësaj teze paraqitet Huntington-i, sipas të cilit organizimet kulturore që do të pasojnë do të jenë në kundërshtim me botën bashkëkohore dhe me nocionin klasik të shteteve sovrane. Që ta kuptojmë konfliktin e tanishëm dhe ato të ardhshëm, dallimet kulturore patjetër duhet të kuptohen, dhe kultura – më shumë se shteti – duhet të shihet si arsye e luftës. Huntington-i është i vetëdijshëm se shtetet perëndimore edhe më tutje dominojnë me “fuqinë e fortë”, por ka edhe diçka që quhet “fuqia e butë”, që çdo ditë e më tepër fiton në peshë. Ai citon Xhozef Ni-në, që thotë se ka dallim ndërmjet “fuqisë së fortë”, që paraqet mundësinë e komandimit dhe bazohet në fuqinë ekonomike dhe ushtarake dhe “fuqisë së butë”, që bazohet në kulturë dhe ideologji. Duke ndjekur lëvizjet demografike, kulturore, por edhe parametrat e tjerë të ngjashëm, ai paralajmëron një zhvendosje të popullatës, që mund ta sfidojë Perëndimin, andaj bën apel për një kujdes ndaj “fuqisë së butë”, që lidhet me identitetin kulturor. Përkundër këtyre dy pikëpamjeve, Davutogllu mban qëndrimin se historia nuk ka përfunduar, porse Perëndimi përjeton një proces të shndërrimit, transformimit të civilizimit. Sipas tij, Perëndimi përjeton:

1. Krizën e sigurisë dhe lirisë ontologjike dhe tëhuajësimin ontologjik;
2. Krizën epistemologjike, sepse ekuacioni “arsyeja, shkenca, përparimi” s’mund të lëvizë si epistemologji dhe këto pozicione të iluminizmit përjetojnë lëkundje serioze.;
3. Krizën aksiologjike, që shfaq veten në çekuilibrin e mekanizmit dhe të moralit. Mekanizmi pa lidhje me moralin, nëse lejoni që vetë mekanizmi “të prodhojë” moralin, sipas tij, do të prodhojë tirani;
4. Baraspeshën ekologjike, që është prishur; dhe
5. Problemin e shumësisë së kulturave.

Sipas tij, civilizimet e gjenerojnë forcën e tyre motorike nga dy kërkesa bazë të njeriut: siguria dhe liria ontologjike. Përderisa njeriu do të vazhdojë të ballafaqohet me këto dy fusha problematike, gjithmonë do të ketë dinamizëm historik. Për Davutoglun dy çështje janë që e kanë nxjerrë njeriun në skenën historike: siguria ontologjike dhe kërkimi i lirisë. Vetëm kur t’i ketë zgjidhur njeriu këto probleme, mund të flasim për fundin e historisë. Ai dhe përkrahësit e tij, si promotorë të imagjinatës së re turke, që pretendojnë të jetë alternativë e liberalizmit klasik evropian, theksin e vendosin te populli, shoqëria, bazuar në praktikat e Perandorinë Osmane. Sipas tyre, në atë kohë Roma, Aleksandria, Bagdadi, Kordoba, Sarajeva e Stambolli ishin qytetete kozmopolite, që janë alternativë e nacionalizimit ose edhe multikulturalizmit. Ata angazhohen për shtet të virtytshëm, që nuk e bazon legjitimitetin duke iu “referuar vetvetes”, siç është rasti në shtet modern, por që shkon përtej vetvetes për ta zbuluar realitetin e tërësishëm, që është transcendental.

Nëse e kemi parasysh këtë që u tha për multikulturalizmin në përmasa globale, mund ta krahasojmë lehtë me Maqedoninë e Veriut dhe regjionin si një mikro-glob, pasi pikërisht këtu më shumë se kudo përplasen civilizimet dhe kulturat dominuese të kësaj ane të botës. Maqedonia e Veriut duket si një laborator, që do t’i vinte në test këto koncepte. Në fillim u themelua si shtet njënacional, me elemente qytetare, që do të dështojë, edhe pse u shpall “oazë e paqes”. Pas vitit 2001 u pranua realiteti multietnik i shtetit, por edhe sot e kësaj dite ka dallime nga këndvështrimi i partive politike në mënyrën e funksionimit. Të gjithë, pothuajse, e pranojnë faktin se Maqedonia e Veriut është shtet multietnik, por varësisht prej përkatësisë ideologjike, dallohen se si e shohin mënyrën e funksionimit. LSDM-ja do të kishte preferuar të funksionojë si shtet qytetar liberal, VMRO-DPMNE-ja si unitar etnocentrik, kurse partitë më të mëdha shqiptare, një sistem komunitar mbi parime etnike. Por, situata politike nuk flet as për stabilitet e as për perspektivë stabile. Të dhënat empirike për gjendjen e shqiptarëve në vend janë përtej se alarmante. Të jesh i fundit në regjion, për nga zhvillimi ekonomik, në arsim, në shkencë, kurse të dominojë krimi dhe korrupsioni më tepër se kudo në vendet tjera, kjo është çështje që duhet ta shqetësojë çdo shqiptarë të ndërgjegjshëm, pa marrë parasysh nëse është politikan, intelektual, njeri religjioz, opinionbërës ose edhe një punëtorë i thjeshtë. Me këto të dhëna empirike, që i kemi pasur në dispozicion (Shih: Banka Botërore 1985-2015), është e qartë se opsionet e provuara nuk kanë dhënë rezultat e pritura. Andaj sërish shtrohet dilema dhe pyetja se si më andej?

Që të mundë t’i japim një shpjegim situatës me të cilën ballafaqohemi, shikuar nga rezultatet empirike, do të duhet bërë një metodologji. Do ta marrim si model shembullin e Fukuyama-s, kur ai e krahason situatën nga një vend me tjetrin nëpërmjet pesë parametrave:

1. shtetformimi;
2. sundimi i ligjit;
3. zhvillimi ekonomik;
4. mobiliteti social dhe
5. përgjegjësia (demokracia).

Sipas autorit, këta katër faktorë, nëse ndërlidhen si duhet njëri me tjetrin, në fund formojnë një sistem të mbyllur stabiliteti, progresi dhe mirëqenie. Si i tillë, ai duhet të prodhojë një qeverisje të mirë, që do të karakterizohet me sundim të ligjit, që do të krijojë mundësi për çdonjërin dhe ku do të ketë përgjegjësi.

Pa u ndalur askun tjetër në analizën, do përqendrohemi në rastin e Maqedonisë së Veriut. Maqedonia e Veriut e ka problematike shtetbërjen, sundimin e ligjit gjithashtu, andaj në këto rrethana nuk ka edhe zhvillim ekonomik. Nëse nuk ka zhvillim ekonomik, nuk ka mobilitet shoqërorë, që do të duhej të arrihet si rezultat i konkurrencës, e cila do të ushtronte presion mbi politikën, që kjo e fundit ta transformojë administratën nga klienteliste në meritokratike. Kur keni mobilizim të popullatës jo si pasojë e zhvillimit, por si pasojë e varfërisë, është për t’u pritur që në shtetndërtim të dominojë nepotizmi, lojalizimi, lokalizmi dhe, në fund, kemi administratë klienteliste në vend që ajo të jetë profesionale dhe neutrale. Në rastin tonë administrata është klienteliste e ngritur mbi dy parime: partiake edhe etnike. Kjo administratë nuk mund të funksionojë në bazë të, ligjit prandaj edhe paraqitet korrupsion dhe krimi i organizuar, që – nga ana tjetër – e pengon zhvillimin. Për pasojë, nuk kemi mobilitet të ndikuar nga modernizmi dhe kemi modernizim pa zhvillim.

Shqiptarët e Maqedonisë kanë një lëvizje fshat-qytet, që unë e quaj proces i urbanizimit dhe modernizimit, por që njihet si modernizim pa zhvillim. Kemi demokraci, por kjo lloj demokracie quhet demokraci e hershme. Pra, problemi në këtë rast është përtej koncepteve ideologjike. Këtu bëhet fjalë për më tepër faktorë, që e kanë krijuar një sistem, por që nuk është mbyllur. Përkundrazi, ai ka mbetur i hapur dhe, në vend të stabilitetit, prodhon destabilitet. Institucionet në vend, që të jenë neutrale, janë klienteliste – aty nuk funksionon ligji, por autoriteti politik. Kjo i bën jo të besueshme, prandaj edhe zgjidhja e problemeve politike nuk kërkohen në rrugë institucionale, por jashtinstitucionale. Fatkeqësisht, ofertat që shtrohen para votuesve, për momentin, shumë më tepër janë të orientuara nga ndërrimi i pushtetit sesa nga ndërrimi i konceptit të funksionimit të shtetit.

Cilido opsion që të fitojë nuk e vë në pikëpyetje konceptin multietnik të shtetit, por mënyrën e funksionimit të tij. Gjegjësisht, ata nuk kërkojnë të preket statika e shtetit, por dinamika e jetës politike. Ndryshimet që kërkohen me të ashtuquajturën Raporti i Pribesë janë tepër kozmetike, më shumë për ta ruajtur një status quo sesa për një riorganizim, që do të krijojë parakushte për stabilitet afatgjatë të një shteti multietnik. Për një stabilizim të mirëfilltë ndoshta do të na duhet një kontekst i ri, pasi nga ky që u krijua nuk u përfitua shumë. Ose, ndoshta, atë që Fukuyama e quan “Give war a chance?”.

Debati për multikulturalizmin

Shkruan Agron Shaqiri

Definicioni ultimativ për multikulturalizmin nuk ekziston, mirëpo ai më së tepërmi identifikohet me dallimet kulturore. Në kohën moderne kontestohet mendimi se kultura është strukturë homogjene dhe stabile, d.m.th., në praktikë individët u takojnë shumë kulturave të ndryshme dhe kanë identitete të ndërlikuara, dhe duke u nisur nga kjo, definimi i multikulturalizmit bëhet jashtëzakonisht i vështirë.

Shkurt thënë, multikulturalistët e sotëm e theksojnë multikularizmin brenda në çdo individ sepse njerëzit janë të aftë për t’u identifikuar me shumë ide dhe shumë koncepte për mënyrën e jetës, e nuk janë ekskluzivishtë të ngatërruar në pamjen e tyre fizike, kulturën apo origjinës etnike.
Postulati kryesor i multikulturalizmit është inkluziviteti, e kjo njëherë nënkupton se nuk duhet të hudhet e jotja që të bëhesh multikulturor, por se edhe nuk duhet të nënçmohen të tjerët.

Për shoqërinë multikulturore flitet nëse bie fjala për pluralitet kulturor në një shoqëri dhe në një shtet. Në këtë kuptim nuk janë të përfshira shtetet federale, të cilat dallimet kulturore i kanë zgjidhur në mënyrë klasike me ndarje teritoriale dhe kulturore të kompetencave midis segmenteve të ndryshëm dhe përsëri kanë krijuar shtete - republika, të cilat bien nën dinamikën shumicë - pakicë, me kulturë nacionale mbizotruese.

Kompleksiteti i politikës në kushte të pluralizmit kulturor në shoqëri multikulturore nuk reflekton në faktin se segmentet e ndryshme kulturore praktikojnë praktika të ndryshme interne kulturore dhe institucionale, por në veçanti nga shkaku se kanë raporte të ndryshme ndaj shoqërisë më të gjërë dhe makro institucioneve të saja, ndaj vlerave në bazë të të cilave bazohen dhe me të në mënyrë permanente e problematizojnë konsenzusin më të gjërë. Shoqëritë e tilla i quajmë shoqëri multikulturore, si shoqëri në të cilat pluralizmi kulturor bëhet dominant dhe shumështresorë - në nivel lokal si mikro bashkësi, si mënyrë e jetës, esnafo-profesionale, kurse në nivel global e posedon skenën politike. Ky pluralizëm e tejkalon dinamikën e shumicës-pakicës, ku kultura nacionale është dominante prej matricës kulturore të shumicës, kurse pakicat janë të getoizuara në kompleksin e të drejtave të pakicës dhe grupi kulturor pakicë në margjinat e kulturës dominante.
Sipas Kimlikës, disa njerëz termin multikulturor e shfrytëzojnë në mënyrë më të gjërë në kuptimin se ai përfshinë një sferë të gjërë të grupeve shoqërore joetnike, të cilët nga shkaqe të ndryshme kanë qenë të përjashtuar nga shoqëria,apo të margjinalizuar në atë.

Për Kiklikën, multikulturalizmi është i dyanshëm, respektivisht e ka anën progresive dhe konzervative.

Retorikat konzervative, sipas tij, e praktikojnë elitistët tradicional për të penguar ndryshimet në grupin e tyre, për ta kufizuar ekspozimin në botë dhe për të mbrojtë disa kuptime esenciale në “kulturën dhe traditën autentike” të tyre, ndërkaq forcat multikulturore progresive i përkrahin vlerat liberale dhe dëshirojnë të luftojnë me praktikën e përjashtimit dhe stigmatizimit, të cilat i pengojnë anëtarët e grupeve pakicë që t’i gëzojnë në tërësi të drejtat e tyre liberale si dhe pjesëmarrje korrekte në resurse, me çka këtë retorik multikulturore e shfrytëzojnë grupet e margjinalizuara për t’i nxitur kierarkinë tradicionale statusore dhe për ta sulmuar pozitën e privilegjuar të llojit të caktuar, religjionit, ngjyrës së lëkurës, mënyrës së jetës apo përcaktimit seksual në shoqëri.
Nga ky kënd, multikulturalizmi është armik i konzervatizmit kulturor dhe e shpreh dhe e pranon hapjen, pluralizmin, autonominë që i sjellë modernizimi dhe globalizimi.

STUDIM/ Negociatat për arritjen e Marrëveshjes Kornizë të Ohrit

Agron Shaqiri

ABSTAKT
Rrëfimi për Marrëveshjen e Ohrit, i ngjan, të themi një gote e cila nuk është plotësisht e mbushur. Pra, për dikë Marrëveshja e Ohrit është një gotë gjysmë e mbushur, për të tjerët ajo është vetëm një gotë gjysmë e zbrazët. Vlerësime të ngjashme për këto dhjetë vite pati edhe procesin e implementimit të kësaj marrëveshjeje. Dioptria: bardh e zi, shkonte nga ekstremi në ekstrem: ose, se Marrëveshja e Ohrit është plotësisht e implementuar, (bindje kjo, që ende dominon tek maqedonasit); deri tek vlerësimi se kjo marrëveshje aspak nuk është implementuar (qëndrim ky i shqiptarëve).
Për këtë marrëveshje u negocua prej fundit të qershorit e deri në fillim të gushtit 2001, me ndërmjetësim nga faktori ndërkombëtar, që u realizua në vilën presidenciale në Ohër,e locuar diku në skaj të bregut të liqenit të Ohrit. Me një kompromis të arritur nga të dyja palët e përfshira në konflikt u dakorduan që t'i japin fund përballjes së armatosur dhe i lejuan paqës që të mbisundojë në këtë nënqiell.
Pa e marrë rolin e arbitrit midis këtyre dy perceptimeve të ndara etnikisht, do të mundohem, të qartësoj se si janë zhvilluar deri diku prapaskena e negociatave duke u bazuar në atë që kanë thënë pjesëmarrësit në këtë process, por do të mundohem që të tregoj edhe anën teorike të këtyre negociatave, ciklin e tyre dhe metodologjinë.

HYRJE

Kanë kaluar plot 18 vite nga arritja e Marrëveshjes Kornizës të Ohrit, një marrëveshje që i dha fund konfliktit të armatosur shtatë mujor që kishte përfshirë Maqedoninë e Veriut, në këtë fillim shekulli, përkatëshisht në vitin 2001. Marrëveshje kjo për të cilën u negocua prej fundit të qershorit e deri në fillim të gushtit 2001, me ndërmjetësim nga faktori ndërkombëtar, që u realizua në vilën presidenciale në Ohër,e locuar në bregun e liqenit të Ohrit. Me një kompromis të arritur nga të dyja palët e përfshira në konflikt, të cilat u dakorduan që t'i japin fund përballjes së armatosur dhe i lejuan paqës që të mbisundojë në këtë nënqiell.
Edhe pse drejtuesit e katër partive kryesore politike në Maqedoninë e Veriut firmosën këtë marrëveshje, atë e bënë me negociata të vështira dhe nën presionin e fortë të SHBA-së dhe BE-së.
Gjatë këtyre negociatave që u zhvilluan në mes palëve të përfshira në konflikt, më 13 gusht të vitit 2001 në Ohër u arritën më shumë të drejta politike dhe sociale për shqiptarët, e gjitha kjo në këmbim të paqes.
Asnjëra palë nuk ishte e kënaqur me këtë kompromisin, por të gjithë ishin të vetëdijshëm se arritja e një marrëveshje do të linte gjurmë të madhe për përmirësimin e të drejtave të njeriut edhe pse nuk mund të quhej ideale.

RETHANAT QË SOLLËN KONFLIKTIN E ARMATOSUR NË MAQEDONINË E VERIUT

Por, si edhri deri tek konflikti i armatosur. Këtu jam munduar, që në mënyrë transparente të jap dy versione se si janë zhvilluar rrethanat që çuan deri tek konflikti i armatosur në mes të shqiptarëve etnik të Maqedonisë së Veriut dhe maqedonasëve.
VERSIONI SHQIPTAR:
Me shkatërrimin e Federatës Jugosllave dhe pavarësimin e Republikës së Maqedonisë, si rrjedhojë u shkaktuan ndryshime rrënjësore politike, shoqërore dhe ekonomike në vend.
Me ardhjen e pluralizmit, filloi edhe formimi i partive politike, të cilat karakterin ideologjik e zëvendësuan me karakter të fuqishëm etnik dhe nacionalist. Si rezultat i këtij tranzicioni, një pjesë e madhe e popullsisë mbetet pa punë, kurse varfëria, korrupsioni, kriminaliteti dhe kriza ekonomike filluan të marrin përmasa shumë të mëdha.
Ekonomia e shkatërruar, aferat dhe skandalet politike, korrupsioni dhe marrëdhëniet e keqësuara ndëretnike edhe më shumë e destabilizuan vendin.
Vlen të theksohet fakti se me Kushtetutën e vitit 1991, shqiptarët i humbën të drejtat të cilat, formalisht, i gëzonin me Kushtetutën e vitit 1974. Për këto shkaqe Kushtetuta u miratua pa votat e deputetëve shqiptarë në Parlament. (Halili, 2019)
Diskriminimi ndaj shqiptarëve në të gjitha sferat e jetës shoqërore, e cila ishte e pranishme edhe në sistemin e mëparshëm, edhe më shumë u shfaq pas mëvetësimit të Republikës së Maqedonisë. Gjatë procesit të privatizimit të kapitalit shoqëror, autoritetet vetëm maqedonasve u mundësuan që me kushte shumë të volitshme t’i blejnë fabrikat dhe kapacitetet tjera ekonomike në vend.
Pjesëmarrja e shqiptarëve në institucionet shtetërore ishte tejet e ulët, vetëm për të mos thënë aspak. Mospërfaqësimi, sidomos në strukturat e sigurimit (polici dha armatë), te shqiptarët shkaktoj një ndjenjë mosbesimi në këto institucione. Kjo sidomos do të shfaqet gjatë ngjarjeve të Bit-pazarit dhe në Gostivar (protestat për shkak të pamundësisë të përdorimit të simboleve etnike), ku gjatë përleshjeve me policinë mbeten të vrarë dhe të maltretuar shumë shqiptarë.
Për shkak se në sferën e arsimit sipëror nuk kishte asnjë institucion për shkollim të lartë në gjuhën shqipe, shqiptarët ishin të detyruar që në vitin 1994 ta themelojnë Universitetin e tyre në Tetovë. Si rezultat i intervenimit policor, në ditën e hapjes, disa shqiptarë e humbën jetën.
Partitë politike të shqiptarëve në Parlament nuk arritën që t’i institucionalizojnë kërkesat e tyre dhe shërbenin vetëm si dekor sepse çdo herë ishin të mbivotuar nga deputetët maqedonas. Nga ana tjetër, mospërfilljen e kërkesave të shqiptarëve, të cilët ndiheshin si qytetarë të rendit të dytë, politikanët maqedonas e arsyetonin nën pretekstin se me ndryshimin e statusit të shqiptarëve në vend do të federalizohej Maqedonia, ndërsa më vonë edhe do të ndahet. Kriza kosovare e vitit 1999 dhe roli i UÇK-së ishin shkak për rritjen e vetëbesimit dhe bashkimit të shqiptarëve në rezistencën ndaj institucioneve të Maqedonisë.
Për shkak të represionit sistematik nga ana e sistemit, ideja për kryengritje të shqiptarëve kulminoi me konfliktin e armatosur në fillimin e vitit 2001.
Si palë në konflikt paraqiten, nga njëra anë, forcat e bashkuara të sigurimit të Maqedonisë (ARM dhe policia) dhe Ushtria Çlirimtare Kombëtare, nga ana tjetër.
Konflikti filloi në fshatin Teracë me granatimin e stacionit policor, që të vazhdojë pastaj në fshatin Tanushë, rrethina e Shkupit, dikur kah mesi i shkurtit të vitit 2001 dhe së shpejti u zgjerua edhe në fshatrat e Tetovës, në disa pjesë të qytetit, në rajonin e Lipkovës, rrethina e Kumanovës dhe në disa fshatra të Shkupit (Haraçinë, Radushë dhe Luboten).
Popullata shqiptare moralisht dhe materialisht plotësisht e përkrahte UÇK-në, kurse popullata maqedonase e përkrahte ARM dhe policinë. Megjithatë, nuk kishte konflikt direkt mes popullatës civile që kontribuuan për anashkalimin e luftës qytetare në Maqedoni.
Gjatë konfliktit, armata dhe policia granatonin shumë fshatra shqiptare. Si rezultat i këtyre aksioneve ushtarako-policore, humbën jetën shumë civil shqiptar si psh. familja Zymberi e cila i humbi 10 anëtar dhe 30 ishin te plagosur,dhe shum familje tjera në fshatin Sllupçan dhe në rajonin e Lipkovës. Masakrat e policisë dhe ushtrisë vazhduan edhe në fshatin Luboten, në lagjen e Çairit dhe shumë vende tjera. Shokante dhe rrëqethëse për shqiptarët ishte vrasja e montuar e babait me të birin para kamerave televizive afër stadiumit të qytetit në Tetovë.
Konflikti kishte ndikim të ndryshëm ndaj rajoneve të cilat nuk ishin direkt të kyçura në konflikt. Gjatë kësaj kohe ishim dëshmitarë të dhunës permanente të ushtruar ndaj shqiptarëve, sidomos, në ato pjesë ku shqiptarët ishin pakicë. Në Prilep dhe Manastir digjeshin shtëpitë, shitoret dhe xhamitë që të detyrohen të shpërngulen nga vatrat e tyre. Kudo që jetonin shqiptarët ishin të vendosur punktet policore të cilët i kontrollonin dhe maltretonin ata.
Gjithashtu, gjatë kësaj kohe u paraqit një ide absurde për ndërrimin e territoreve dhe popullatës nga ana e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Maqedonisë (ASHAM).
VERSIONI MAQEDONAS
Periudha pas pavarësimit në Republikën e Maqedonisë karakterizohet me ndryshime të ndërlikuara shoqëroro-ekonomike dhe politike si rezultat i tranzicionit.
Shumë kapacitete industriale falimentuan dhe u mbyllën, një pjesë e madhe e popullsisë mbeti pa punë dhe varfëria morri hov. Privatizimi ishte i shoqëruar me parregullshmëri të ndryshme, dobësi të legjislacionit dhe keqpërdorime të rënda. Qeveria në të cilën participonin edhe shqiptarët nuk mundej ta përballonte më këtë situatë në vend. Partitë politike ishin të formuara në baza etnike.
Rrethanat politike situatën në vend e bënin të pasigurte, më së shumti për shkak se për Maqedoninë ishin vitet e para si shtet i pavarur.
Kishte më shumë shkaqe për fillimin e konfliktit. Nën pretekstin se i kërkojnë të drejtat dhe liritë të fituara me Kushtetutën e vitin 1974, disa qarqe shqiptare brenda dhe jashtë Maqedonisë dëshironin ta realizojnë idenë për Shqipëri të Madhe. Partitë politike të shqiptarëve në vend e nxisnin nacionalizmin te popullata shqiptare për realizimin e qëllimeve radikale. (Исмановска, 2001)
Eskalimi i krizës kosovare të vitit 1999 kishte ndikim negativ në Maqedoni. Ajo ndikoi në rritjen e unitetit shqiptarë dhe formimin e grupeve të armatosura të përbëra nga shqiptarë nga Kosova dhe Maqedonia. Këto grupe me veprimet e tyre kriminele dhe ilegale, në pjesën veriore të Maqedonisë, do ta destabilizojnë atë në fushën e sigurisë.
Kah fundi i vitit 2000 dhe fillimi i vitit 2001 ndodhën edhe incidentet dhe përleshjet e para mes formacioneve të armatosura shqiptare (UÇK-së), të përbëra nga grupe kriminele, terrorist dhe mercenar islamik nga njëra anë dhe forcat e sigurimit maqedonas nga ana tjetër.
Konflikti i armatosur filloi me disa aksione terroriste në janar të vitit 2001, më saktësisht me sulmin e stacionit policor në Tearcë, rajoni i Tetovës, ku humbi jetën një anëtar i policisë me përkatësi etnike maqedonase.
Fillimi i konfliktit arriti kulmin me mitingun e mbajtur në Tetovë, më 14.03.2001, kur intelektualët shqiptarë publikisht e ftuan popullatën shqiptare të ngrihet në kryengritje, në emër të drejtave të tyre. Nga rajoni i Tetovës, konflikti u përhap në rajonin e Shkupit dhe Kumanovës (Lipkovë) ku shqiptarët ishin shumicë. Në këto rajone kishte përleshje të armatosur mes forcave të rregullta të policisë dhe ushtrisë nga njëra anë dhe UÇK-së nga ana tjetër. Këta të fundit në fillim i quanin terroristë që më vonë të shndërrohen në luftëtarë për të drejtat e njeriut.
Gjatë kohës së konfliktit kishte kidnapime të popullatës civile, vrasje në pritë të anëtarëve të policisë dhe rezervistëve ushtarakë në fshatrat Vejce, Karpallak dhe Luboten; digjen dhe shkatërrohen objekte fetare, bëhet spastrim etnik dhe shkatërrim i shtëpive maqedonase në vendet ku shqiptarët ishin popullsi dominante.
Edhe pse konflikti zhvillohej vetëm në pjesën veriore dhe atë veri-perëndimore të Maqedonisë, ai u reflektua në gjithë territorin. Personat e zhvendosur nga vendet e krizës ishin të vendosur te familjarët dhe miqtë e tyre si dhe në qendrat kolektive të organizuara nga shteti. Nën ndikimin e ngjarjeve në rajonet e krizës, një pjesë e popullatës maqedonase shprehu mllefin e vetë duke djegur dhe shkatërruar objektet fetare dhe pronat private të myslimanëve (kryesisht shqiptarë), në Prilep dhe Manastir.
Situata bëhej gjithnjë e më kritike për shkak të mundësisë për eskalim të konfliktit në tërë territorin e sidomos në anën e Dibrës, Kërçovës, Strugës dhe Gostivarit ku jetojnë shumë shqiptarë.
Një pjesë e popullatës maqedonase ishte e mobilizuar në radhët e ushtrisë dhe policisë si rezervistë. Shumë maqedonas u paraqitën si vullnetarë për mbrojtjen e atdheut.
Në këtë periudhë në tërë vendin, me ligj, u vendos taksa ushtarake me çka edhe më shumë u keqësua situata ekonomike e popullatës. (Исмановска, 2001)



SI U ZHVILLUAN NEGOCIATAT NË OHËR
Me paraqitjen e krizës u paraqitën edhe dilemat se si duhet zgjidhur ajo. Negociatave finale në Ohër i paraprinë bisedimet politike disamujore në mbajtura në Shkup, të cilat i udhëhiqte Kryetari i atëhershëm i Repulbikës së Maqedonisë, Boris Trajkovski, ku merrnin pjesë përfaqësues të partive politike shqiptare dhe maqedonase.
Ky dialog politik (mars-qershor), linte përshtypjen e një dialogu joformal, i cili nuk  synonte ndërprejen e konfliktik, por më tepër i ngjante stilit të taktizimeve, e që ishin të mvarura pak a shumë nga ngjarjet në terren, andaj edhe nuk dukej serioz dhe nuk jepte përshtypjen se mund të arrihej një zgjidhje përfundimtare për ndërprerjen e konfliktit të armatosur në mes UÇK-së dhe forcave të sigurisë së shtetit të Maqedonisë.
Taktizimet e palës shqiptare ishin të orientuara në faktorin kohë, e që kishin vetëm një qëllim që në negociata të përfshiheshin edhe përfaqësuesit e UÇK-së me ndërmjetësim ndërkombëtarë.
Në të njëjtën kohë, taktizimet e palës maqedonase ishin të orientuar tek shpresa e forcave të sigurisë, tek të cilat politikanët maqedonas mendonin se do të korrnin fitore në fushëbeteja dhe të rimerrnin kontrollin në territoret e kontrolluara nga UÇK-ja.
Qëllimi i të dy palëve ishte që të fitonin pozicione më të favorshme në negociata, që siç e nënkuptonin ata, nuk do të mundet që t’u iket në periudhën që do të pasonte.
Pala maqedonase ishte kundër negociatave tipike për arritjen e një marrëveshjeje paqësore, për shkak se, për ta, ishte e papranueshme përdorimi i armëve nga ana e kryengritësve shqiptarë për arritjen e qëllimeve të tyre politike, e që kishin të bënin me përmirësimin e statusit politiko-juridik të shqiptarëve që jetonin në Maqedoninë e atëhershme. Gjithashtu ata kundërshtonin palën shqiptare edhe nga frika e legjitimimit të faktorit ushtarak shqiptar (UÇK-së) dhe përfshirjes së kësaj të fundit në tavolinën e negociatave, që sipas tyre, nenkuptonte edhe kapitullimin e Maqedonisë.
Për këtë periudhë (para fillimit të negociatave në qytetin e Ohrit), kreu i Partisë Demokratike Shqiptare, njëherit edhe njëri nga pjesëmarrësit në negociata dhe nënshkrues i marrëveshjes, Arbër Xhaferi do të thonte:
“ Duhet të kalonin disa muaj para se të fillonin bisedimet për shkak të shpresave të rejshme të palës maqedonase se do të fitonin betejën politike kundrejt palës shqiptare. Në këtë kohë ekzistonte një shpresë e madhe se faktori politik shqiptar do të hubte kredibilitetin në arenën ndërkombëtare dhe se kauza maqedonase do të përkrahej, njëjtë, siç ishte përkrahur kauza kosovare nga forcat vendimarrëse ndërkombëtare”. (Љатифи, 2008)
Kështu Presidenti, Trajkovski, që t’i ikë internacionalizimit të mëtejmë të kërkesave shqiptare del me një propozim që nënkuptonte se forcat politike legjitime në Maqedoni ishin të afta që të gjejnë zgjidhje të problemeve me nisjen e një dialogu i cili do të mund të zhvillohet në Kuvendin e Maqedonisë, më saktësisht në Komisionin për Integrime euro-atlantike ose në tryeza të rrumbullakta të cilat do të bëheshin nën patronatin e tij. (Halili, 2019)
Këtë propozim e kundërshtoi PPD e cila në dokumentin e titulluar ” Kornizë për negociata për çështjet e hapura të shqiptarëve në Maqedoni” opinionin e patë informuar se “…PPD insiston që bisedimet maqedono-shqiptare të kenë karakter negocues dhe përveç palëve në bisedime të merr pjesë edhe faktori ndërkombëtar (EU, OSBE, NATO dhe SHBA). PPD konsideron se forum për diskutime nuk mund të jetë Komisioni për integrime evro-atlantike në Kuvendin e Maqedonisë e aq më pak Tryeza e rrumbullakët e inicuar nga ana e kryetarit Trajkovski, pa rend dite të përcaktuar që më parë, pa pjesmarrje të faktorit ndërkombëtar dhe pa status të definuar të pjesmarrësve në bisedime…” (Arkivi i PPD-së).
Përkundër këtij qëndrimi të PPD-së ajo qe e detyruar të merr pjesë në Tryezat e kryetarit Trajkovski, nga presioni që asaj ja bënë faktorë ndërkombëtarë me kërcënim të izolimit të saj nga skena politike. Dëshmi e përmbajtjes së Komunikatës së PPD-së janë edhe konstatimet e mëvonshme të kryetarit të saj Imer Imeri i cili shprehet si vijon:”…Unë në fillim kur pashë se sa cekët duhet të shkonin në zgjidhjet politike, nuk u pajtova në asnjë mënyrë dhe i injorova, në disa takime nuk shkova. Faktori ndërkombëtar bënte presion që të shkonim në takim, pa marrë parasysh se ç’farë do të arrihej dhe ne në disa takime shkuam, në disa nuk shkuam…” (Mënaj, 2004).
Ashtu siç raportonin mediat në gjuhën maqedonase të asaj kohe si ishin TV A1, pastaj gazetat “Vecer”, “Dnevnik” dhe të tjera, liderët shqiptarë, Imer Imeri dhe Arbën Xhaferi, nuk kanë marrë pjesë në tryezat e organizuara nga kryetari Trajkovski pas takimit të parë më 9 korrik 2001, si protestë për mospranimin e kërkesave politike shqiptare nga ana e liderëve të partive politike maqedonase, të cilët në tryezë kishin rënë dakord për ndryshime kozmetike kushtetutare duke mos i hyrë esencës së zgjidhjes së problemit.
Në takimin e fundit në nivel të liderëve të katër partive më të mëdha politike, VMRO-DPMNE, LSDM,PDSH dhe PPD, ku kanë marrë pjese edhe Shefi i Politikës së Jashtme të Bashkimit Europian Solana dhe Sekretari Gjeneral i NATO-s, Robertson, më 26 dhe 27 korrik 2001, palët bashkëbiseduese kanë ardhur në përfundim se një dialog politik maqedono-shqiptar pa ndërmjetësimin e ndërkombëtarëve ka qenë i pamundur. Edhepse parimisht palët ishin pajtuar që bisedimet të rinisin më 28 korrik në Tetovë, ato e kanë ndruar për shkaqe sigurie, destinacionin i tyre, tashmë, ishte për në Ohër, në vilën Biljana, rezidencë e kryetarit të republikës. (Halili, 2019)
“Në takimin e parë që u mbajtë më 9 korrik 2001 në bisedimet e udhëhequra nga Trajkovski, ku kanë qenë të pranishme katër partitë më të mëdha politike, si VMRO-DPMNE, PDSH, LSDM dhe PPD pjesmarrës kanë qenë kryetari Imer Imeri” (Halili, 2019). “Dokumenti bazë ka qenë ai i shkruar nga eksperti francez Badinter në bashkëpunim me ekspertët maqedonas. PPD dhe PDSH kanë prezentuar dokumentin e tyre të përbashkët ku është kërkuar që Maqedonia të jetë shtet binacional me gjuhë shqipe të barabartë me maqedonishten, përfaqësim proporcional të shqiptarëve në institucionet e shtetit, me krijimin e institucionit të nënkryetarit të shtetit me të drejtë vetoje për çështje të rëndësishme nacionale, me polici lokale që do të reflektojë përbërjen nacionale të populates”. (Halili, 2019)
Përfaqsuesit e partive politike maqedonase i kanë hudhur poshtë këto kërkesa të partive politike shqiptare, ndërsa për përfaqsuesit e PPD-së dhe PDSH-së platforma e ekspertëve maqedonas dhe ajo e Badinter-it ka qenë e papranueshme.
Më 10 korrik përfaqësuesve të partive politike në Tryezën e Trajkovskit u bashkangjiten edhe lehtësuesi amerikan Pardju, ai i BE-së Leotar, përfaqësuesi i OSBE-së për pakicat, Maks Van der Shtul dhe përfaqësuesi i NATO-s në Shkup, Peter Feith.
“Më 9 korrik në orët e vona, diku kah ora 20.00 në restoranin “Uranija” e pata ftuar në darkë familjarisht ambasadorin francez François Terral. Më vonë një telefonatë nga dikushi, ambasadorit ia vuri në dije se lehtësuesi i BE-së François Leotard ka arritur në Shkup dhe ka shprehur dëshirë të na bashkangjitet në darkë. Pasi e shpreha kënaqësinë time që ai të jetë pjesë e tryezës, ai erdhi dhe ndejtëm deri vonë në mesnatë. Mes tjerash këmbyem mendime për krizën politike dhe kërkesat shqiptare. Ky takim spontan i dha lehtësuesit Leotard pasqyrë të qartë se çka ndodh dhe me cilat sfida do të ndeshet më vonë gjatë misionit të tij” (Halili, 2019).
Pasi të dy palët nuk i pranuan platformat e njëri tjetrit e me qëllim të sinkronizimit të qëndrimeve përfaqësuesit ndërkombëtarë, ditëve që vijnë ndarazi, bëjnë takime me ekspertë të partive politike në bisedime dhe nga negociatorët shqiptarë arrijnë kompromisin që të hiqet dorë nga kërkesa për nënkryetar të shtetit me të drejtë të vetos për çështje që preknin identitetin kombëtar shqiptar si dhe për statusin e popullit konstituent të shqiptarëve. Grupin e ekspertëve të PPD dhe PDSH e përbënin Naser Zyberi dhe Xhevdet Nasufi, ndërsa ky i fundit ishte edhe nënkryetar qeverie.
Tekstin e përmirsuar dhe të korrigjuar të dytë lehtësuesit ua dorëzojnë partive politike më 16 korrik 2001.
Më 17 korrik 2001 televizioni A1 informon se të dërguarit special të BE dhe SHBA Leotar dhe Perdju e dorëzuan versionin e fundit të platformës së tyre për ndryshime kushtetutare.
“…Sipas propozimeve të tyre gjuha shqipe e merrte statusin e gjuhës së dytë zyrtare”. Propozim-zgjidhjen e re për çështjen e gjuhës, e cila praktikisht do të thoshte shpallje e gjuhës shqipe për gjuhë të dytë zyrtare, e solli dialogun në krizë. Propozimi që e dhanë Leotar dhe Perdju ishte i papranueshëm për VMRO-DPMNE dhe LSDM. Kryetari Boris Trajkovski me bisedat telefonike me disa shtetarë botëror u ka bërë me dije palës maqedonase se ajo çka e ofrojnë lehtësuesit Leotar dhe Perdju faktikisht, sipas tyre, do të ishte federalizim i shtetit, dhe se është jashtë kornizës së dialogut bazë e të cilit janë propozimet e Badinter. (Halili, 2019)
Draft versionin e fundit mediumet maqedonase si dhe intelektualët e kishin politizuar në paskajshmëri si problematik dhe një mbështetje e hapët e lehtësuesve Leotar dhe Perdju kërkesave shqiptare, që është në kundërshtim me platformën e Badinter-it, mbështetur fuqishëm nga partitë politike maqedonase dhe si një mundësi për shkatërim të shtetit. Kryeministri Georgievski shkon edhe më tej në kualifikimet duke deklaruar se kjo platformë është ofruar në “stilin e kaubojve” nga ana e përfaqsuesve Leotar dhe Perdju. Kjo ka qenë data më kritike e vazhdimit të bisedimeve maqedono-shqiptare në vitin 2001.
Shtatëmbëdhjet vite më vonë ambasadori Pardju boton librin e tij “Krijuesit e paqës: lidershipi amerikan dhe fundi i gjenocidit në Ballkan” (Pardew, 2017) ku një kaptinë ia përkushton edhe nënshkrimit të Marrëveshtjes së Ohrit. Sipas tij për t’u arritur paqa në Maqedoni kanë qenë të nevojshëm dy kushte: statusi plotësisht i barabartë i gjuhës shqipe me maqedonishten dhe fuksionimi i policisë lokale si dhe disa probleme sekundare siç ka qenë edhe Preambula e Kushtetutës.
Një kokëdhimbje të posaçme ka shkaktuar statusi zyrtar i gjuhës shqipe për të cilin edhe vetë Pardju ka pasur dilema se a duhet të jetë ashtu dhe për të cilin pala maqedonase as që ka dashur të diskutojë.
Kthesa në bisedime është bërë, shkruan Pardju, më 16 korrik 2001 ku shqiptarët pranojnë pozicion më të dobët të gjuhës shqipe dhe të tërhiqen nga kërkesa për kontroll të tërësishëm të policisë lokale.
“Shqiptarët pranuan draft-tekst me të cilin shqipja bëhet gjuhë e dytë zyrtare por jo të niveli të njejtë. I thashë Xhaferit se poqese më jep garanca se të gjithë liderët shqiptarë do ta pranojnë propozimin, do t’ja ofrojmë kryetarit si shansë më të mirë për marrëveshje. Disa orë më vonë Xhaferi u paraqit me garanca….megjithatë për shqiptarët statusi i gjuhës së tyre ishte prioritet parësor…” (Pardew, 2017)
Më 29 korrik 2001 liderët shqiptarë Imer Imeri dhe Arbën Xhaferi tentojnë ta bindin kryetarin Trajkovski që ta pranojë statusin e barabartë zyrtar të shqipes me maqedonishten si kusht për çarmatimin e UÇK-së por ai e refuzon këtë. Në mbrëmje të 29 korrikut pala shqiptare pranon kompromisin që GJUHA SHQIPE TË KETË STATUSIN E GJUHËS ZYRTARE POR QË NË TEKSTIN E MARRËVESHTJES MOS QËNDROJË TERMI “GJUHA SHQIPE” (por 20%). Më 31 korrik 2001 të dy palët e pranojnë kompromisin e gjuhës por Georgievski kërcënon me lëshimin e bisedimeve.
Pas kësaj date më tepër angazhime kanë pasur ekspertët se sa politikanët. Leotar në intervistën e tij dhënë për Dojçe Vele (2004) në gjuhën maqedone, falenderon për ndihmë juridike Badinter-in e njohur, ndërkaq Pardju e lëvdon për talentin e saj eksperten Laurel Mirel e cila para se të angazhohet në Maqedoni ka punuar në kushtetutën e Bosnjës në Dejton e më vonë në Kushtetutën e Kosovës, por esenca është se baza themelore për Marrëveshtjen ka qenë Deklarata për status të barabartë të shqiptarëve në Maqedoni e Grupit parlamentar të PPD-së e përforcuar me një pjesë të platformës së PDSH-së  ku parashihej krijimi i institucionit të nënkryetarit të shtetit me të drejta të vetos për çështje kombëtare.
Pas kompromiseve të bëra, kur mendohej se bisedimet do të ecnin tutje pa ndonjë pengesë serioze, një numër i incidenteve që ndodhën në këtë kohë në terren do ta ndryshojnë rrjedhën e negociatave për ndryshimet kushtetuese në Ohër. Këto incidenete do ta bien në pikëpyetje procesin paqësor dhe i tërë procesi ishte i bllokuar për shkak të reflektimit të këtyre ngjarjeve në dinamikën e bisedimeve.
Këto incidente edhe sot ngelen mister, si edhe pyetja se çka në fakt kishte ndodhur dhe kush i ka lansuar dhe për çka! A ishte qëllim i ndonjërës palë të negociatorëve që këto bisedime të ndërpriten dhe të mos arrihet sukse në Ohër apo ishte taktizim që të fitohet terren në bisedime apo të ndërpriteshin totalisht negociatat dhe të përfundonin aty ku kanë ngecur?!
Kështu më 8 gusht 2001, siç kujtojnë pjesëmarrësit e drejtëpërdrejtë në këto negociata, paraqitet një kthesë e papritur ku pala maqedonase tenton që t’i ndërpresë bisedimet dhe të fillojë me granatime të pozicioneve të UÇK-së si kundërpërgjigje të asaj që kishte ndodhur në Karpallëk, vend diku në mes Shkupit dhe Tetovës, ku një konvoj i ushtrisë maqedonase sulmohet nga një njësit i UÇK, ku humbën jetë 10 persona të uniformuar të forcave të sigurisë së RM-së.
“…më 8 gusht 2001 diku pas orës 9 në mëngjes më telefonoi dhe mu drejtua Menduh Thaçi, zëvendëskryetari i PDSH-së me këto fjali: ‘…profesor duhet urgjent të vini në Ohër se këta tuajt refuzojnë ta nëshkruajnë Marrëveshtjen…’. Në fillim u gjeta i habitur sepse ende nuk kishte ardhur koha e nënshkrimit dhe kishte ende tema për negociata dhe nuk e dija se çka kishte ndodhur sepse ende ishte herët e unë nuk i kisha dëgjuar lajmet. Për çfarë nënshkrimi bëhet fjalë Menduh?- e pyeta. Pala maqedonase do t’i ndërpresë bisedimet dhe të fillojë me granatime si përgjigje për atë që ka ndodhur në Karpallak. Me veturën me targa të Tetovës u nisëm për në Ohër. Në kthesën për në Prilep dhe Ohër policia kishte ngritur barrikade dhe duke parë targën e Tetovës, policët duke u dridhur, na i kontrolluan dokumentet dhe na shtrinë përdhe dhe e kontrolluan veturën. Kur u prezentuam se kush jemi dhe ku shkojmë mezi na dhanë leje të shkojmë drejtë. Aty mësuam se çka në të vërtet kishte ndodhur në Karpallak të Tetovës dhe pse policët ishin aq rigoroz dhe aq të frikësuar.” (Halili, 2019)
Në të njëjtën ditë, negociatorët maqedonas dhe shqiptarë u detyruan që t'i përfundojnë negociatat dhe nën presion të ndërmjetësuesve ndërkombëtar, që të mos dështojë i gjithi ky proces, ose të paktën të shpëtohet ajo që ishte arritur, a metej të diskutohej edhe për disa detaje, si edhe për çështjne e arsimit të lartë në gjuhën shqipe me financim shtetëror, palët ishin të detyruar që të nënshkruajnë Marrëveshjen, e cila zyrtarisht u nënshkrua më 13 gusht të vitit 2001 në Shkup, në prani të personaliteteve botërore, Havier Solana dhe Xhorxh Robertson.
“Me të arritur në Ohër e pyeta kryetarin Imer Imeri se çka po ndodh e ai mu përgjigj se vetë më në fund pajtohet ta parafoj Marrëveshjen por këtë refuzon ta bëjë kryenegociatori Naser Zyberi si edhe Abduladi Vejseli në cilësinë e nënkryetarit pasi ka ngelur pa negocuar Universiteti i Tetovës. Pasi kryetari Imer Imeri disa herë kishte biseduar me Solanën dhe pas këmbimit të fjalëve me Leotar dhe Van der Shtul, kryetarit i thashë se poqese Naseri, Abduladiu dhe Azizi nuk e parafojnë atëherë rradha më bie mua dhe këtë do ta bëjë. Më në fund Marrrëveshjen i pari e parafoi Imer Imeri pastaj Aziz Pollozhani. Siç dihet teksti i parafuar i Marrëveshtjes u nënshkrua në Shkup më 13 gusht 2001” (Halili, 2019).
METODOLOGJIA E NOGOCIATAVE- CILAT ISHIN PROCEDURAT GJATË NEGOCIATAVE NË OHËR
Metodologjia e negociatave në Ohrit, e cila përfundimisht u tregua e suksseshme, ishte rezultat i qasjes së ndërmarrë nga lehtësuesit ndërkombëtarë, të cilët, në fakt nuk u futën në asnjë polemikë me ndonjërin nga  negociatorët e të dyja palëve.
Gjatë negociatave, lehtësuesit ndërkombëtarë, Perdju dhe Leotar, vetëm kanë dëgjuar, u kanë bërë pyetje negociatorëve, si atyre shqiptarë, ashtu edhe atyre maqedonas, ose thjesht kanë dëgjuar argumentet e dhëna nga ndonjëra palë negocuese me të cilat ata kanë qenë duke diskutuar për ndonjë çështje.
Lehtësuesit ndërkombëtarë kanë përdorur një metodologji që në shumicën e rasteve nuk përfshihet në kontekstin e kërkesave të palëve, ose në kundër-argumente.
Që nga fillimi, çdo pjesëmarrës në negociatat në Ohër ishte i njohur me procedurat. Në mëngjes, lehtësuesit ndërkombëtarë Leotar dhe Pardju u jepnin propozime negociuese të dyja palëve. Negociatorët fillonin që t'i shqyrtojnë propozimet e paraqitura nga ekipet negociuese dhe ekipet e partive politike ose të diskutojnë për ta veçmas, qoftë në grupe pune, në seanca plenare, apo në komunikim të drejtpërdrejtë me lehtësuesit, Leotar dhe Perdju.
Kryesisht është punuar me grupe të vogla pune të cilat ishin të formuara nga palët e përfshira, maqedonase dhe shqiptare me përfaqësues ose ekspertë të katër partive politike. Më pas, e gjithë kjo i ishte  përcjellë Presidentit të Shtetit ose drejtuesve, apo liderëve të partive politike. (Halili, 2019). Pala maqedonase e përfshirë në negociatat në Ohër, siç edhe kishte vepruar gjatë negociatave, të mëhershme, në Shkup, vazhdimisht është përpjekur që bisedimet të mos kenë karakter formal dhe çdo herë kanë tentuar që të ketë sa më pak takime dhe diskutime me negociatorët shqiptarë.
Bisedimet ishin zhvilluar të ndara. Lehtësuesit ndërkombëtarë Perdju dhe Leotar kanë pasur takime të ndara me ekspertë të partive shqiptare dhe maqedonase, si dhe me ekspertët e presidentit.
Ata kanë realizuar vetën një takim të përbashkët formal midis autoriteteve shtetërore maqedonase dhe përfaqësuesve të partive shqiptare dhe maqedonase me lehtësuesit ndërkombëtarë në Ohër edhe atë në ditën e parë të bisedimeve dhe dy herë të tjera, ku kishin të bënin vetëm me çështje procedurale. (Halili, 2019)
Natyra e metodologjisë së negociatave nuk ka lejuar që të ketë shumë debate të hapura apo shkëmbime të drejtpërdrejta të argumenteve midis negociatorëve shqiptarë dhe maqedonas në Ohër.
Të dërguarit ndërkombëtarë kanë qenë një urë komunikimi gjatë gjithë kohës së negociatave, me përjashtim të takimeve të përbashkëta, ku janë diskutuar disa nene të Kushtetutës. Edhe çështjet më të diskutueshme të bisedimeve, siç ishin çështja e gjuhës, preambula e kushtetutës dhe çështja e policisë lokale, janë zgjidhur në takime të ndara, ku madje ishin ndarë edhe dy partitë politike shqiptare, poashtu edhe ato maqedonase.
Kur u arrinte ndonjë kompromis për ndonjë çështje ose ndonjë formulim që mund të ishte afër të dyja palëve etnike, lehtësuesit ndërkombëtarë i ulnin në tryezë të bisedmieve palët negocuese për t'u pajtuar ose për të mos u pajtuar me çështje që ishin diskutuar. Pastaj vazhdohej, përsëri me diskutime të ndara me ndërmjetësim në çështje të tjera. (Halili, 2019)
Bisedimet në Ohër u zhvilluan kryesisht me teza dhe kundër-teza, të cilat në fund nxirreshin si përfundime ose u sqaroheshin nga lehtësuesit ndërkombëtarë.
Në zbatimin e metodologjisë të punës gjatë negociatave, rol të rëndësishëm kanë luajtur edhe ekspertët partiak të partive politike shqiptare dhe maqedonase. Partitë politike shqiptare, PPD dhe PDSH, në nivelin e ekspertëve partiak ishin të përfaqësuar nga eksponentë të përzgjdhur nga fusha e jurispodencës, të ndarë në grupe pune që punoni së bashku me ekspertët e partive maqedonase dhe lehtësuesit ndërkombëtarë, ku punonin posaçërisht në hartimin e legjislacionit që rridhte nga negociatat që u zhvilloheshin në Ohër.

KLASIFIKIMI I NEGOCIATAVE PËR ARRITJEN E MARRËVESHJES SË OHRIT
Në librin e tij të titulluar “Si negocojnë popujt”,  Fred Charles Ikle bën një klasifikim të negociatave ndërkombëtare, sipas qëllimeve të palëve për arritjen e marrëveshjes. Kështu klasifikimi i tij është si vijon:
1.NEGOCIATAT PËR KONTINUITET
2.NEGOCIATAT PËR NORMALIZIM
3.NEGOCIATAT PËR ALOKIM (SHPËRNDARJES)
4.NEGOCIATAT INOVATIVE
5.NEGOCIATAT ME EFETE TË JASHTME
Кëto kategori ofrojnë një klasifikim bazë të negociatave, të cilat mund të përdoren për të rishqyrtuar ndryshimet në marrëveshjet ndër-shtetërore, grupe ose palë. Sigurisht që, kategoritë e mësipërme janë një lloj ideali, pasi në praktikë negociatat shpesh janë të një natyre "të përzier" për shkak të faktorëve të ndryshëm, siç janë p.sh.  përshkallëzimi i dallimeve midis palëve.
Negociatat për ndërprerjen e konflikteve, që pasuan pas shpërbërjes së Federatës së Jugosllavisë Socialiste, përfshirë këtu edhe negociatat e Ohrit, duhet të jenë, sipas klasifikimit të Ikle-s, në kategoritë e negociatave për normalizimin, megjithëse ekzistojnë disa tipare karakteristike të atyre, pasi negociatat që synojnë normalizimin varen nga vetë natyra dhe përmbajnë një shkallë shpërbërjeje.
Negociatat që u zhvilluan në Ohër dhe që kishin qëllin ndërprerjen e konfliktit të armatosur në mes të shqiptarëve dhe maqedonasve në vitin 2001, përmbajnë një element që negociatat i karakterizon me një shkallë me karakter të përzier: kompleksiteti i lartë i këtyre negociatave rezulton në një ndryshim në qasjen dhe sjelljen e negociuesve, kështu që ka pasur raste kur palët negociuese kanë ndryshuar strategjinë e tyre gjatë negociatave, edhe atë deri në optimum, kur kërkohej një shkallë më e lartë devijimi, deri në një rezultat të kënaqshëm, më praktik, ndonjëherë për ndonjë palë edhe më dramatik. Me këto ndryshime ndryshohet gjithashtu edhe  forma e negociatave që marrin elementë të kategorisë së negociatave të alokimit (shpërndarjes).
Sidoqoftë, qëllimi kryesor i këtyre negociatave përmban elementet tipike të negociatave për të arritur një marrëveshje normalizimi, pasi ato janë gjithashtu të dizajnuara për të kapërcyer konfliktet përmes të cilave arrihet në një marrëveshje paqeje dhe përfshijnë një shkallë të lartë të shpërbërjes së konstelacioneve të reja sociale brenda kontekstit të sistemeve politike.
Nga ana tjetër, nëse marrim parasysh klasifikimin dikotom të llojeve të negociatave, atëherë kemi një ndarje të këtillë:
1. Negociata të bazuara në pozicione (pozicionet)
2. Negociata të bazuara në interes
Duke pasur parasysh këtë klasifikim, atëherë negociatat për arritjen e Marrëveshjes së Ohrit, shikuar në përgjithësi, nuk mund të vendosen në njërën nga dy kategoritë, pasi ato janë të një natyre të përzier. Pra, negociatat në Ohër janë në të njëjtën kohë një ndërthurrje e të dy llojeve të negociatave të përmendura më lart, por prapëseprapë me avantazhin e negociatave për pozicionim, pasi ato janë tipike për negociatat midis palëve kontraktuese të përfshira në një konflikt të armatosur.
Themi që negociatat për arritjen e Marrëveshjes së Ohrit janë më tepër të karaktetit të negociatave pozicionuese, sepse qëllimi i vetë palëve negociuese në Ohër ishte identik me qëllimin e përgjithshëm të negociatave pozicionuese, pasi në çdo rast strategjia ka pasur për qëllim përmbushjen e interesave personale (në baza etnike) në kurriz të kundërshtarit (palës tjetër negociuese) dhe tendencës për zgjidhje personale që ishte e dukshme (në këtë rast pala e një bashkësie etnike personifikohet përmes përfaqësuesve të partive politike).
Por, jo vetëm për sa i përket qëllimit të përgjithshëm të negociatave pozicionale, por edhe për sa i përket karakteristikave, negociatat që u zhvilluan në Ohër,  përmbajnë disa nga karakteristikat kryesore të negociatave pozicionale, siç janë:
1. Të dy palët në Ohër kanë marrë pozicione të ndara
2. Marrëdhëniet midis palëve negociuese maqedonase dhe shqiptare kishin pak rëndësi, por më e rëndësishme ishte arritja e një marrëveshjeje
3. Vonesa në negociatat në Ohër, për njërën nga palët, në lidhje me ndonjë çështje të veçantë, do të konsiderohej një shenjë e dobësisë
4. Lufta në tryezën e bisedimeve në Ohër shkoi deri në fund, e cila është në përputhje me një nga karakteristikat tipike të negociatave për pozicionim "Thënia ime është më e mirë dhe më e drejtë"
5. Pala tjetër shihet si kundërshtare, e jo si partner etj.
Pra, qëllimi i negociatave të palëve negociuese në arritjen e Marrëveshjes së Ohrit, si dhe qëllimi i përgjithshëm i vetë negociatave pozicionale, është që të fitohet sa më shumë që të jetë e mundur, pavarësisht nga mjetet e arritjes së asaj fitoreje, përfshirë këtu efektet anësore të incidenteve dhe luftimeve në terren, siç ishte rasti gjatë negociatave në Ohër.
Elementet e natyrës së negociatave të orientuara nga interesi në rastin e negociatave të Ohrit duhet të kërkohen në përpjekjet e ndërmjetësve (lehtësuesve) ndërkombëtarë që të përkojnë me qëllimin e një lloji të tillë negociatash, ku strategjia e bisedimeve është e drejtuar drejt përmbushjes së interesave të të gjithë atyre që negociojnë.
Këto elemente mbivendosen në një farë mase me disa nga kapitujt kryesorë në negociata duke favorizuar interesat, metodologjinë dhe rolin e ndërmjetësuesve (lehtësuesve) ndërkombëtarë, d.m.th të palës së tretë që ndërhyri në Ohër. Përkatësisht, me insistimin e një pale të tretë, vëmendja e ndërmjetësve u përqëndrua në çështjet e diskutueshme dhe problemin që ishte objekt diskutimesh, sesa personalitetin e pjesëmarrësve. Këto dy elemente formojnë një nga parimet kryesore të negociatave të bazuara në interes.
Negociatat e zhvilluara në qytetin e  Ohrit përmbajnë edhe dy parime të tjera kryesore të përgjithshme të negociatave të bazuara në interes, të cilat nuk u inicuan ose nuk u përqafuan plotësisht nga të dy palët, por u zbatuan si rezultat i presionit të palëve të treta:
1. Marrja e një vendimi me konsensus dhe
2. Kërkesa e varianteve të ndryshme përpara se të merren vendimet
Sidoqoftë, ajo që i bën këto bisedime të ndryshme nga negociatat e bazuara në interes është fakti që negociatat e Ohrit nuk e kanë si emërues të përbashkët, palën negociuese, kur flasim për strategjinë e negociatave të përmbushjes së sa më shumë interesesh,  do të thotë se kjo ishte një karakteristikë e negociuesve shqiptarë dhe maqedonas në Ohër, por jo një tipar i palës së tretë të involvuar në këto negociata.

CIKLI I NEGOCIATAVE- RASTI I NEGOCIATAVE TË OHRIT
Në përgjithësi cikli i negociatave është i përbërë prej tre fazave . Në rastet tipike të negociatave , palët e përfshira shkëmbejnë kërkesat apo pretendimet  e tyre në fazën e parë, i diskutojnë ato në fazën e dytë dhe arrijnë në një përfundim në fazën e tretë.
Ky cikël trefazor është respektuar edhe në rastin e negociatave në Ohër, këtu vlen të theksohet se  ka pasur raste kur ka pasur përzierje dhe ndryshim midis fazës së parë dhe të dytë të ciklit të negociatave.
Në mosmarrëveshje komplekse, siç është edhe rasti i Ohrit, është normale që palët në fillim, pra në fazën e parë, t'i zgjerojnë qëllimet e tyre. Në këtë fazë, në pjesën më të madhe diskutohet në aspekt të përgjithshëm me parashtim të çështjeve si dhe sqarimi i tyre se pse është ashtu.
Në të gjitha fazat, palët negociuese janë në kërkim të shenjave se çfarë dëshiron të fitojë kundërshtari i tyre nga negociatat.
Palët negociuese zakonisht, në një fazë të hershme, identifikojnë qartë çështjet e diskutueshme. Ata gjithashtu testojnë saktësinë dhe rëndësinë e fakteve në mënyrë që të vërtetojnë pretendimet e tyre.
Gjatë negociatave të Ohrit, palët negociuese përcaktuan në mënyrë të qartë shumë herët, çështjet e gjuhës, preambulës dhe kompetencave të policisë që nga fillimi, dhe më pas kaluan pjesën më të madhe të fazës së dytë dhe të tretë në testime dhe taktika mbi faktet që do t'i mbështesin pikëpamjet e tyre për këto çështje.
Në fazën e dytë, “pleqtë” negociues zakonisht tregojnë për atë që ata argumentojnë dhe përpiqen të gjejnë dobësi në argumentet e palës tjetër. Ata këtu tregojnë ose plotësojnë kërcënimet e tyre nëse nuk arrijnë të marrin atë që dëshirojnë. Kjo është një sjellje tipike, e cila ngjashëm u manifestua edhe në verën e vitit 2001 në negociatat e zhvilluara në Ohër.
Heshtja dhe gjuha e trupit (komunikimi jo verbal) që shoqërojnë fjalët shpesh mund të dërgojnë mesazhe me përmbajtje të rëndësishme në këtë fazë. Deri në këtë pikë, negociatat do të ishin përbërë pothuajse tërësisht me fjalë me veprime të hapura të ndjekura nga kërcënime dhe premtime. Кy lloj i komunikimit joverbal që praktikohet dhe është karakteristikë e lehtësuesve ndërkombëtarë me përvojë dhe me aftësi paraprake,  nuk do të praktikohet aspak nga negociuesit lokalë maqedonas dhe shqiptarë.
Faza e tretë e ciklit të negociatave për zgjidhjen e një konflikti më së miri vëzhgohet në bazë të afatit ose, kjo është një pikë e negociatave kur nuk merret asnjë vendim faktik.  Deri në këtë fazë, palët negociuese zakonisht hezitojnë përpara se të bëjnë ndonjë ndryshim në pozicionet e tyre. Para kësaj faze, si të themi të përpunimit të qëllimeve, ekziston shumë pak rrezik për të mos merren vendime dhe të arrihet marrëveshja. Pra, kjo fazë jep sinjale që koha e vendimmarrjes ka ardhur dhe se marrëveshja duhet që të arrihet. Fazë kjo e cila në negociatat enë Ohër u shkurtua shumë pas incidenteve të armatosura dhe eskalimit të situatës që ndodhi në terren.
Ekzistojnë disa lloje të seancave të bisedimeve që vendosen në secilën nga tre fazat e ciklit të negociatave, seancat е më poshtme konsiderohen të jenë standarde:
1. Plenare
2. Takime me delegacione
3. Takime me ekspertë dhe
4. Takime joformale
Gjatë negociatave të Ohrit, u mbajtën të gjitha seancat standarde të bisedimeve, megjithëse më të zakonshmet ishin takimet mе ekspertët. Në këto takime, ekspertët negociojnë për çështje thelbësore, si p.sh. në Ohër, në këto takime ekspertësh u diskutua për përdorimin e gjuhëve, për qeverisjes vendore ose për policinë lokale, etj. Pra, në këto takime diskutohet për çështje më specifike.
Në takimet me delegacionet, zakonisht hartohen strategjitë e përgjithshme të negociatave të delegacionit dhe koordinohen aktivitetet e delegatëve. Është e preferueshme që secili anëtar i grupit të ketë kontakte të ngushta me kolegët e tij, në mënyrë që të koordinojë punën e tyre dhe t'i informojë kolegët e tjerë të grupit për përparimin e bërë në takime formale dhe / apo joformale. Gjatë negociatave të Ohrit, delegacionet shqiptare dhe maqedonase kanë pasur kohë të konsiderueshme për të mbajtur takime të kësaj natyre.
Forma, tema, kohëzgjatja dhe procedurat e takimeve joformale varen plotësisht nga pjesëmarrësit. Takimet joformale janë pjesë e nevojshme e çdo konference ndërkombëtare. Ata ishin një pjesë integrale e procesit të negociatave të Ohrit.
Takimet e tilla në Ohër ishin bilaterale (midis dy palëve) dhe kryesisht shërbyen për shkëmbimin e informacionit për ndonjë problem të veçantë dhe përmes elementit shoqëror, të paktën për të lehtësuar tensionet jashtë tryezës së bisedimeve.
Seancat që më së paku u realizuan në negociatat në Ohër ishin seancat plenare. Këto janë seanca zyrtare ku marrin pjesë përfaqësues të palëve negociuese, megjithëse vetëm drejtuesit e delegacioneve kanë të drejtë të flasin në këto seanca plenare. Në Ohër u mbajtën gjithsejt 2-3 seanca plenare, ku morën pjesë anëtarët e ekipeve negocuese shqiptare dhe maqedonase, së bashku edhe me lehtësuesit ndërkombëtarë.
Në disa seanca plenare të mbajtura në Ohër, pjesëmarrësit kishin vendosur për një procedurë për të caktuar axhendën, për rrjedhën e negociatave, në këto pak seanca të realizuara ata gjithashtu dhanë apo bënë deklarata hyrëse në emër të delegacioneve të tyre, etj. Megjithëse dokumenti zyrtar, si rezultat i negociatave, duhej të rregullohej dhe nënshkruhej në seancën e fundit plenare në Ohër, sancë kjo që nuk ndodhi për shkak të incidenteve të armatosura që ndodhën në terren dhe situatës që doli jashtë kontrollit. Kështu, një takim përfundimtar në formën e seancës plenare u mbajt disa ditë më vonë, në Shkup, e cila në të vërtetë ishte edhe ceremonia e nënshkrimit të dokumentit të paqës.

PËRFUNDIMI
Pavarësisht të metogologjisë së ndjekur dhe realizimit të të gjitha etapave gjatë negociatave për arritjen e Marrëveshjes së Ohrit të cilat u zhvilluan në një atmosferë tejet të tenisionuar, ku balancin e krijonin ndonjëherë edhe në formë arbitrare edhe lehtësuesit ndërkombëtarë, të cilët për mendimin tim kanë qenë ndërmjetësues, pavarësisht emërtimit që iu ishte dhënë atyre dhe që ishte për shkak pozicionit të palës maqedonase, e cila ishte kategorikisht kundër ndërmjetësimit ndërkombëtar të negociatave, ka edhe disa lëshime.
Gjatë negociatave të Ohrit në vitin 2001, mbeti  një hap shumë i rëndësishëm pa u inkorporuar në marrëveshje e që duhej të praktikohej sipas modeleve teorike, për të patur një proces efektive, pra nuk u instalua asnjë mekanizëm serioz që do të shmangte problemet që u paraqitën gjatë imlementimit dhe rigjallërimit të Marrëveshjes Kornizë të Ohrit.
Në praktikën e negociatave kjo zakonisht realizohet në procesin e negociatave duke përdorur një analizë "hap pas hapi". Kjo metodë lejon që negociatorët të strukturojnë problemin e ratifikimit dhe ringjalljërimit së traktatit të marrëveshjes, kjo ndërhyrje ndihmon për të parë nevojën për të ringjallëruar zgjidhjet në tërësi.
Kjo do të kontribonte , në muajt që do të pasojnë pas nënshkrimit të marrëveshjesh, në krijimin e situatave dramatike në politikë, por edhe në sferën e sigurisë, gjatë anulimit të shumë pjesëve të kësaj marrëveshjeje që edhe ishin vitale për mbijetesën e saj në kohë.









Bibliography
Arkivi i PPD-së.
Halili, M. (2019, 12 29). Marrëveshja e Ohrit. (A. Shaqiri, Intervistuesi)
Mënaj, P. (2004). UÇK Mesazh dhe Shpresë Vëll II. Tranë.
Pardew, J. W. (2017). Peacemakers: American Leadership and the End of Genocide in the Balkans (Studies In Conflict Diplomacy Peace) . Lexington Kentucky: The University Press of Kentucky.
Љатифи, В. (2008). Преговорите за постигнување на Охридскиот договор . Скопје: Фондација Институт отворено општество- Македонија .